Showing posts with label Other Great Persons. Show all posts
Showing posts with label Other Great Persons. Show all posts

Wednesday, 24 January 2018

Sardar Vallabh Bhai Patel


เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญเคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค•ा เคœเคจ्เคฎ 31 เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ 1875 เค•ो เคจाเคกिเคฏाเคก เค—्เคฐाเคฎ, เค—ुเคœเคฐाเคค เคฎें เคนुเค† เคฅा। เค‰เคจเค•े เคชिเคคा เคœเคต्เคนेเคฐเคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เคเค• เคธाเคงाเคฐเคฃ เค•िเคธाเคจ เค”เคฐ เคฎाเคคा เคฒाเคกเคฌाเคˆ เคเค• เค—ृเคนिเคฃी เคฅी। เคฌเคšเคชเคจ เคธे เคนी เคตे เคชเคฐिเคถ्เคฐเคฎी เคฅे, เคฌเคšเคชเคจ เคธे เคนी เค–ेเคคी เคฎें เค…เคชเคจे เคชिเคคा เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เค•เคฐเคคे เคฅे। เคตเคฒ्เคฒเคญเคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เคจे เคชेเคŸเคฒाเคฆ เค•ी เคเคจ.เค•े. เคนाเคˆ เคธ्เค•ूเคฒ เคธे เคถिเค•्เคทा เคฒी।1893 เคฎें 16 เคธाเคฒ เค•ी เค†เคฏु เคฎें เคนी เค‰เคจเค•ा เคตिเคตाเคน เคाเคตेเคฐเคฌा เค•े เคธाเคฅ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจे เคตिเคตाเคน เค•ो เค…เคชเคจी เคชเคข़ाเคˆ เค•े เคฐाเคธ्เคคे เคฎें เคจเคนीं เค†เคจे เคฆिเคฏा। เคธ्เค•ूเคฒ เค•े เคฆिเคจों เคธे เคนी เคตे เคนुเคถाเคฐ เค”เคฐ เคตिเคฆ्เคตाเคจ เคฅे। เค˜เคฐ เค•ी เค†เคฐ्เคฅिเค• เคธ्เคฅिเคคि เค•เคฎเคœोเคฐ เคนोเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค‰เคจเค•े เคชिเคคा เคจे เค‰เคจ्เคนें 1896 เคฎें เคนाเคˆ-เคธ्เค•ूเคฒ เคชเคฐीเค•्เคทा เคชाเคธ เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค•ॉเคฒेเคœ เคญेเคœเคจे เค•ा เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเคฏा เคฅा เคฒेเค•िเคจ เคตเคฒ्เคฒเคญเคญाเคˆ เคจे เค•ॉเคฒेเคœ เคœाเคจे เคธे เค‡ंเค•ाเคฐ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคฅा। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคฒเค—เคญเค— เคคीเคจ เคธाเคฒ เคคเค• เคตเคฒ्เคฒเคญเคญाเคˆ เค˜เคฐ เคชเคฐ เคนी เคฅे เค”เคฐ เค•เค िเคจ เคฎेเคนเคจเคค เค•เคฐเค•े เคฌॅเคฐिเคธ्เคŸเคฐ เค•ी เค‰เคชाเคงी เคธंเคชाเคฆเคจ เค•ी เค”เคฐ เคธाเคฅ เคนी เคฎें เคฆेเคถเคธेเคตा เคฎें เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจे เคฒเค—े।
เคจเคตเคฎ्เคฌเคฐ 1917 เคฎें เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เค—ाँเคงी เคœी เคธे เคธीเคงे เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เค†เคฏे। 1918 เคฎें เค…เคนเคฎเคฆाเคฌाเคฆ เคœिเคฒे เคฎें เค…เค•ाเคฒ เคฐाเคนเคค เค•ा เคฌเคนुเคค เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅिเคค เคขंเค— เคธे เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เค•िเคฏा เค…เคนเคฎเคฆाเคฌाเคฆ Municipal Board เคธे เค—ुเคœเคฐाเคค เคธเคญा เค•ो เค…เคš्เค›ी เคงเคจเคฐाเคถी เคฎंเคœूเคฐ เค•เคฐเคตाเคˆ เคœिเคธเคธे เค‡ंเคซ्เคฒुเคंเคœा เคœैเคธी เคฎเคนाเคฎाเคฐी เคธे เคจिเคชเคŸเคจे เค•े เคฒिเค เคเค• เค…เคธ्เคฅाเคˆ เคนॉเคธ्เคชिเคŸเคฒ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเคฏा। 1918 เคฎें เคนी เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เค…เค•ाเคฒ เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค–ेเฅœा เคœिเคฒे เคฎें เคตเคธूเคฒे เคœा เคฐเคนे เคฒैंเคก เคฐेเคตेเคจ्เคฏु เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง “No-Tax” เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เค•ा เคธเคซเคฒ เคจेเคคृเคค्เคต เค•เคฐ เคตเคธूเคฒी เค•ो เคฎाเฅž เค•เคฐเคตाเคฏा. เค—ुเคœเคฐाเคค เคธเคญा เค•ो 1919 เคฎें เค—ुเคœเคฐाเคค เคธूเคฌे เค•ी เค•ाเค—्เคฐेเคธ เค•เคฎिเคŸी เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคœिเคธเค•े เคธเคšिเคต เคชเคŸेเคฒ เคคเคฅा เค…เคง्เคฏเค•्เคท เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ाँเคงी เคฌเคจे।
1920 เค•े เค…เคธเคนเคฏोเค— เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เคฎें เคธเคฐเคฆाเคฐ เคชเคŸेเคฒ เคจे เคธ्เคตเคฆेเคถी เค–ाเคฆी, เคงोเคคी, เค•ुเคฐ्เคคा เค”เคฐ เคšเคช्เคชเคฒ เค…เคชเคจाเคฏे เคคเคฅा เคตिเคฆेเคถी เค•เคชเฅœो เค•ी เคนोเคฒी เคœเคฒाเคˆ।
เคธเคฐเคฆाเคฐ เคชเคŸेเคฒ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เคฎें เค•เคˆ เคฌाเคฐ เคœेเคฒ เค•े เค…ंเคฆเคฐ-เคฌाเคนเคฐ เคนुเค, เคนाเคฒांเค•ि เคœिเคธ เคšीเคœ เค•े เคฒिเค เค‡เคคिเคนाเคธเค•ाเคฐ เคนเคฎेเคถा เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคœाเคจเคจे เค•े เคฒिเค เค‡เคš्เค›ुเค• เคฐเคนเคคे เคนैं, เคตเคน เคฅी เค‰เคจเค•ी เค”เคฐ เคœเคตाเคนเคฐเคฒाเคฒ เคจेเคนเคฐू เค•ी เคช्เคฐเคคिเคธ्เคชเคฐ्เคฆ्เคงा। เคธเคฌ เคœाเคจเคคे เคนैं เค•ि 1929 เค•े เคฒाเคนौเคฐ เค…เคงिเคตेเคถเคจ เคฎें เคธเคฐเคฆाเคฐ เคชเคŸेเคฒ เคนी เค—ाँเคงी เคœी เค•े เคฌाเคฆ เคฆूเคธเคฐे เคธเคฌเคธे เคช्เคฐเคฌเคฒ เคฆाเคตेเคฆाเคฐ เคฅे, เค•िเคจ्เคคु เคฎुเคธ्เคฒिเคฎों เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคฐเคฆाเคฐ เคชเคŸेเคฒ เค•ी เคนเค เคงเคฐ्เคฎिเคคा เค•ी เคตเคœเคน เคธे เค—ाँเคงीเคœी เคจे เค‰เคจเคธे เค‰เคจเค•ा เคจाเคฎ เคตाเคชเคธ เคฆिเคฒเคตा เคฆिเคฏा। 1945-1946 เคฎें เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•े เค…เคง्เคฏเค•्เคท เคชเคฆ เค•े เคฒिเค เคญी เคชเคŸेเคฒ เคเค• เคช्เคฐเคฎुเค– เค‰เคฎ्เคฎीเคฆเคตाเคฐ เคฅे, เคฒेเค•िเคจ เค‡เคธ เคฌाเคฐ เคญी เค—ाँเคงीเคœी เค•े เคจेเคนเคฐू เคช्เคฐेเคฎ เคจे เค‰เคจ्เคนें เค…เคง्เคฏเค•्เคท เคจเคนीं เคฌเคจเคจे เคฆिเคฏा।
เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงीเคœी เค•े เค†ंเคฆोเคฒเคจों เคธे เค•ाเคซी เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคฅे เค”เคฐ เค—ांเคงीเคœी เค•े เคจेเคคृเคค्เคต เคฎें เค†เคœाเคฆी เค•ी เคฒเคกाเคˆ เคฎें เคฌเฅ เคšเฅเค•เคฐ เคนिเคธ्เคธा เคฒिเคฏे, เค—ांเคงीเคœी เค•ा เค•ोเคˆ เคญी เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เคœैเคธे เค…เคธเคนเคฏोเค— เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ, เคฆांเคกी เคฏाเคค्เคฐा, เคญाเคฐเคค เค›ोเคกो เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เคฐเคนा เคนो เค‰เคธเคฎे เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เคจे เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญाเคคे เคฅे เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค…ंเค—्เคฐेเคœो เค•े เค†เค–ो เค•ी เค•िเคฐเค•िเคฐी เคฌเคจ เคšुเค•े เคฅे เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค•ी เคธเคฌเคธे เคฌเฅœी เคคाเค•เคค เค‰เคจเค•ी เคฌुเคฒंเคฆ เค†เคตाเคœ เคฅी เคœเคฌ เคฏे เคฌोเคฒเคคे เคธเคญी เค•ो เคเค• เคธूเคค्เคฐ เคฎें เคฌाเคง เคฆेเคคे เคฅे
เคชเคŸेเคฒ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค†เฅ›ाเคฆ เคญाเคฐเคค เคฌिเคฒ्เค•ुเคฒ เคจเคฏा เค”เคฐ เคธुंเคฆเคฐ เคนोเคจा เคšाเคนिเค। เค…เคชเคจे เค…เคธंเค–्เคฏ เคฏोเค—เคฆाเคจ เค•ी เคฌเคฆौเคฒเคค เคนी เคฆेเคถ เค•ी เคœเคจเคคा เคจे เค‰เคจ्เคนें “เค†เคฏเคฐเคจ เคฎैเคจ เค‘เฅž เค‡ंเคกिเคฏा – เคฒोเคน เคชुเคฐुเคท” เค•ी เค‰เคชाเคงि เคฆी เคฅी। เค‡เคธเค•े เคธाเคฅ เคนी เค‰เคจ्เคนें “เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธिเคตिเคฒ เคธเคฐ्เคตेंเคŸ เค•े เคธंเคฐเค•्เคทเค•’ เคญी เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค•ी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคนी เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคฐเคค เค•े เคธเคฐ्เคตिเคธ-เคธिเคธ्เคŸเคฎ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी เคฅी।
เคœเคฌ เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ाँเคงी เค•ो เค—ोเคฒी เคฎाเคฐเค•เคฐ เคนเคค्เคฏा เค•เคฐ เคฆी เค—เคˆ เคคो เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เค‡เคธ เค˜เคŸเคจा เคธे เค…เคค्เคฏเคงिเค• เค›ुเคฌ्เคง เคนो เคšुเค•े เคฅे เคฎเคจ เคนी เคฎเคจ เค‰เคจ्เคนें เคฌเคนुเคค เค—เคนเคฐा เค†เค˜ाเคค เคชंเคนुเคšा เค”เคฐ เคซिเคฐ 15 เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ 1950 เค•ो เคฎुเคฎ्เคฌเคˆ เคฎें เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค•ो เคนाเคฐ्เคŸ เค…เคŸैเค• เค†เคฏा เค”เคฐ เคซिเคฐ เคธเคฆा เค•े เคฒिเค เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญ เคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค‡เคธ เคฆुเคจिเคฏा เค•ो เค›ोเคกเค•เคฐ เคšเคฒे เค—เคฏे เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญเคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เค•ी เคฎृเคค्เคฏु เค•े เคฌाเคฆ เคญाเคฐเคค เคจे เค…เคชเคจा เคจेเคคा เค–ो เคฆिเคฏा। เคธเคฐเคฆाเคฐ เคตเคฒ्เคฒเคญเคญाเคˆ เคชเคŸेเคฒ เคœैเคธे เคฆूเคธเคฐे เคจेเคคा เค•ो เคขूंเคขเคจा เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคนोเค—ा, เคœिเคจ्เคนोंเคจे เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคฐเคค เค•े เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เค‡เคคเคจी เคธाเคฐी เคญूเคฎिเค•ाเคं เคจिเคญाเคฏीं।
เคธเคฐเคฆाเคฐ เคชเคŸेเคฒ เคจे เคฐाเคท्เคŸ्เคฐिเคฏ เคเค•เคคा เค•ा เคเค• เคเคธा เคธ्เคตเคฐुเคช เคฆिเค–ाเคฏा เคฅा เคœिเคธเค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคฎें เค•ोเคˆ เคธोเคš เคญी เคจเคนी เคธเค•เคคा เคฅा। เค‰เคจเค•े เค‡เคจ्เคนी เค•ाเคฐ्เคฏो เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคจเค•े เคœเคจ्เคฎเคฆिเคจ เค•ो เคฐाเคท्เคŸ्เคฐिเคฏ เคธ्เคฎृเคคि เคฆिเคตเคธ เค•ो เคฐाเคท्เคŸ्เคฐिเคฏ เคเค•เคคा เคฆिเคตเคธ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै, เค‡เคธ เคฆिเคจ เค•ो เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे 2014 เคธे เคฎเคจाเคจा เคถुเคฐू เค•िเคฏा เคฅा, เคนเคฐ เคธाเคฒ 31 เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ เค•ो เคฐाเคท्เคŸ्เคฐिเคฏ เคเค•เคคा เคฆिเคตเคธ เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै।

Mother Teresa


เคฎเคฆเคฐ เคŸेเคฐेเคธा เค•ा เคœเคจ्เคฎ 26 เค…เค—เคธ्เคค, 1910 เค•ो เคธ्เค•ॉเคช्เคœे (เค…เคฌ เคฎเคธेเคฆोเคจिเคฏा เคฎें) เคฎें เคนुเค†। เค‰เคจเค•े เคชिเคคा เคจिเค•ोเคฒा เคฌोเคฏाเคœू เคเค• เคธाเคงाเคฐเคฃ เคต्เคฏเคตเคธाเคฏी เคฅे। เคฎเคฆเคฐ เคŸेเคฐेเคธा เค•ा เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคจाเคฎ ‘เค…เค—เคจेเคธ เค—ोंเคा เคฌोเคฏाเคœिเคœू’ เคฅा। เค…เคฒเคฌेเคจिเคฏเคจ เคญाเคทा เคฎें เค—ोंเคा เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคซूเคฒ เค•ी เค•เคฒी เคนोเคคा เคนै। เคœเคฌ เคตเคน เคฎाเคค्เคฐ เค†เค  เคธाเคฒ เค•ी เคฅीं เคคเคญी เค‰เคจเค•े เคชिเคคा เคชเคฐเคฒोเค• เคธिเคงाเคฐ เค—เค,  เคœिเคธเค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจเค•े เคฒाเคฒเคจ-เคชाเคฒเคจ เค•ी เคธाเคฐी เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เค‰เคจเค•ी เคฎाเคคा เคฆ्เคฐाเคจा เคฌोเคฏाเคœू เค•े เคŠเคชเคฐ เค† เค—เคฏी। เคตเคน เคชांเคš เคญाเคˆ-เคฌเคนเคจों เคฎें เคธเคฌเคธे เค›ोเคŸी เคฅीं। เคตเคน เคเค• เคธुเคจ्เคฆเคฐ, เค…เคง्เคฏเคฏเคจเคถीเคฒ เคเคตं เคชเคฐिเคถ्เคฐเคฎी เคฒเคก़เค•ी เคฅीं। เคชเคขाเคˆ เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ, เค—ाเคจा เค‰เคจ्เคนें เคฌेเคนเคฆ เคชเคธंเคฆ เคฅा। เคตเคน เค”เคฐ เค‰เคจเค•ी เคฌเคนเคจ เคชाเคธ เค•े เค—िเคฐเคœाเค˜เคฐ เคฎें เคฎुเค–्เคฏ เค—ाเคฏिเค•ा เคฅीं। เคเคธा เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै เค•ी เคœเคฌ เคตเคน เคฎाเคค्เคฐ เคฌाเคฐเคน เคธाเคฒ เค•ी เคฅीं เคคเคญी เค‰เคจ्เคนें เคฏे เค…เคจुเคญเคต เคนो เค—เคฏा เคฅा เค•ि เคตो เค…เคชเคจा เคธाเคฐा เคœीเคตเคจ เคฎाเคจเคต เคธेเคตा เคฎें เคฒเค—ाเคฏेंเค—ी เค”เคฐ 18 เคธाเคฒ เค•ी เค‰เคฎ्เคฐ เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे ‘เคธिเคธ्เคŸเคฐ्เคธ เค‘เฅž เคฒोเคฐेเคŸो’ เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนोเคจे เค•ा เคซैเคธเคฒा เคฒे เคฒिเคฏा। เคคเคค्เคชเคถ्เคšाเคค เคตเคน เค†เคฏเคฐเคฒैंเคก เค—เคฏीं เคœเคนाँ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคญाเคทा เคธीเค–ी। เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคธीเค–เคจा เค‡เคธเคฒिเค เคœเคฐुเคฐी เคฅा เค•्เคฏोंเค•ि ‘เคฒोเคฐेเคŸो’ เค•ी เคธिเคธ्เคŸเคฐ्เคธ เค‡เคธी เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ो เคญाเคฐเคค เคฎें เคชเฅाเคคी เคฅीं। เคŸेเคฐेเคธा เค†เคฏเคฐเคฒैंเคก เคธे 6 เคœเคจเคตเคฐी, 1929 เค•ो เค•ोเคฒเค•ाเคคा เคฎें ‘เคฒोเคฐेเคŸो เค•ॉเคจ्เคตेंเคŸ’ เคชंเคนुเคšीं। เคตเคน เคเค• เค…เคจुเคถाเคธिเคค เคถिเค•्เคทिเค•ा เคฅीं เค”เคฐ เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅी เค‰เคจเคธे เคฌเคนुเคค เคธ्เคจेเคน เค•เคฐเคคे เคฅे। เคตเคฐ्เคท 1944 เคฎें เคตเคน เคนेเคกเคฎिเคธ्เคŸ्เคฐेเคธ เคฌเคจ เค—เคˆं। เค‰เคจเค•ा เคฎเคจ เคถिเค•्เคทเคฃ เคฎें เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคฐเคฎ เค—เคฏा เคฅा เคชเคฐ เค‰เคจเค•े เค†เคธ-เคชाเคธ เคซैเคฒी เค—เคฐीเคฌी, เคฆเคฐिเคฆ्เคฐเคคा เค”เคฐ เคฒाเคšाเคฐी เค‰เคจเค•े เคฎเคจ เค•ो เคฌเคนुเคค เค…เคถांเคค เค•เคฐเคคी เคฅी। เค‰เคจเค•ा เคญเค—เคตाเคจ เคฎें เคฌเคนुเคค เคญเคฐोเคธा เคฅा। เค‰เคจเค•े เคชाเคธ เคฌเคนुเคค เคชैเคธा เคฏा เคธंเคชเคค्เคคि เคจเคนीं เคฅी เคฒेเค•िเคจ เค‰เคจเค•े เคชाเคธ เคเค•ाเค—्เคฐเคคा, เคตिเคถ्เคตाเคธ, เคญเคฐोเคธा เค”เคฐ เคŠเคฐ्เคœा เคฅी เคœो เค–ुเคถी เคธे เค‰เคจ्เคนें เค—เคฐीเคฌ เคฒोเค—ों เค•ी เคฎเคฆเคฆ เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเคคा เค•เคฐเคคी เคฅी। เคจिเคฐ्เคงเคจ เคฒोเค—ों เค•ी เคฆेเค–-เคญाเคฒ เค•े เคฒिเคฏे เคธเคก़เค•ों เคชเคฐ เคฒंเคฌी เคฆूเคฐी เคตो เคจंเค—े เคชैเคฐ เคšเคฒเค•เคฐ เคคเคฏ เค•เคฐเคคी เคฅी। เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เค”เคฐ เค•เคก़ी เคฎेเคนเคจเคค เคจे เค‰เคจเค•ो เคฅเค•ा เคฆिเคฏा เคฅा เคซिเคฐ เคญी เคตो เค•เคญी เคนाเคฐ เคจเคนीं เคฎाเคจी। 10, เคธिเคคเคฎ्เคฌเคฐ 1946 เค•ी เค…เคชเคจी เค…เคฐ्เคจ्เคคเค†เคค्เคฎा เค•ी เค†เคตाเคœ เค•ो เคธुเคจเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•ॉเคจ्เคตेंเคŸ เค•ो เค›ोเฅœ เคฆिเคฏा เค”เคฐ เค…เคคि เคจिเคฐ्เคงเคจ เคฒोเค—ों เค•े เคฒिเค เคธेเคตा เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจे เค•ा เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เค•िเคฏा ।
เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคชเคŸเคจा เค•े เค…เคจ्เคฆเคฐ เคจเคฐ्เคธिเค— เค•ा เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เคฒिเคฏा เค”เคฐ เค•เคฒเค•เคค्เคคा เค•ी เค—เคฒिเคฏों เคฎें เค˜ूเคฎ-เค˜ूเคฎ เค•เคฐ เคฆเคฏा เค”เคฐ เคช्เคฐेเคฎ เค•ा เคฎिเคถเคจ เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เค•िเคฏा । เคตเคน เค•เคฎเคœोเคฐ เคค्เคฏाเค—े เคนुเค เค”เคฐ เคฎเคฐเคคे เคนुเค เคฒोเค—ों เค•ो เคธเคนाเคฐा เคฆेเคคी เคฅीं । เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคฒเค•เคค्เคคा เคจिเค—เคฎ เคธे เคเค• เคœเคฎीเคจ เค•ा เคŸुเค•เฅœा เคฎाँเค—ा เค”เคฐ เค‰เคธ เคชเคฐ เคเค• เคงเคฐ्เคฎเคถाเคฒा เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•ी । เค‡เคธ เค›ोเคŸी เคธी เคถुเคฐूเค†เคค เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคœो เคช्เคฐเค—เคคि เค•ी เคตเคน เค…เคชเคจे เค†เคช เคฎें เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฅी । เค‰เคจ्เคนोंเคจे 98 เคธ्เค•ूเคŸเคฐ, 425 เคฎोเคฌाเค‡เคฒ เคกिเคธ्เคชेंเคธเคฐीเคœ, 102 เค•ुเคท्เค  เคฐोเค—ी, เคฆเคตाเค–ाเคจा เค”เคฐ 48 เค…เคจाเคฅाเคฒเคฏ เค”เคฐ 62 เคเคธे เค—ृเคน เคฌเคจाเคฏे เคœिเคธเคฎें เคฆเคฐिเคฆ्เคฐ เคฒोเค— เคฐเคน เคธเค•ें ।
เคฎเคฆเคฐ เคŸेเคฐेเคธा เค•ो เคฎाเคจเคตเคคा เค•ी เคธेเคตा เค•े เคฒिเค เค…เคจेเค• เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคเคตं เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค। เคญाเคฐเคค เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค‰เคจ्เคนें  เคชเคนเคฒे เคชเคฆ्เคฎเคถ्เคฐी (1962) เค”เคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เคฆेเคถ เค•े เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš เคจाเค—เคฐिเค• เคธเคฎ्เคฎाเคจ ‘เคญाเคฐเคค เคฐเคค्เคจ’ (1980) เคธे เค…เคฒंเค•ृเคค เค•िเคฏा। เคธंเคฏुเค•्เคค เคฐाเคœ्เคฏ เค…เคฎेเคฐिเค•ा เคจे เค‰เคจ्เคนें เคตเคฐ्เคท  1985 เคฎें เคฎेเคกเคฒ เค†เคซ़ เคซ्เคฐीเคกเคฎ 1985 เคธे เคจเคตाเคœा। เคฎाเคจเคต เค•เคฒ्เคฏाเคฃ เค•े เคฒिเค เค•िเคฏे เค—เค เค•ाเคฐ्เคฏों เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคฎเคฆเคฐ เคŸेเคฐेเคธा เค•ो 1979 เคฎें เคจोเคฌेเคฒ เคถांเคคि เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เคฎिเคฒा। เค‰เคจ्เคนें เคฏเคน เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เค—़เคฐीเคฌों เค”เคฐ เค…เคธเคนाเคฏों เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เคฎเคฆเคฐ เคคेเคฐเคธ เคจे เคจोเคฌेเคฒ เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เค•ी 192,000 เคกॉเคฒเคฐ เค•ी เคงเคจ-เคฐाเคถि เค•ो เค—เคฐीเคฌों เค•े เคฒिเค เคเค• เคซंเคก เค•े เคคौเคฐ เคชเคฐ เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•เคฐเคจे เค•ा เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเคฏा। 09 เคธिเคคเคฎ्เคฌเคฐ 2016 เค•ो เคตेเคŸिเค•เคจ เคธिเคŸी เคฎें เคชोเคช เคซ्เคฐांเคธिเคธ เคจे เคฎเคฆเคฐ เคŸेเคฐेเคธा เค•ो เคธंเคค เค•ी เค‰เคชाเคงि เคธे เคตिเคญूเคทिเคค เค•िเคฏा।
เคฌเคขเคคी เค‰เคฎ्เคฐ เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เค‰เคจเค•ा เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคญी เคฌिเค—เฅœเคคा เค—เคฏा। เคตเคฐ्เคท 1983 เคฎें 73 เคตเคฐ्เคท เค•ी เค†เคฏु เคฎें เค‰เคจ्เคนें เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคฆिเคฒ เค•ा เคฆौเคฐा เคชเฅœा। เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคฎเคฆเคฐ เคŸेเคฐेเคธा เคฐोเคฎ เคฎें เคชॉเคช เคœॉเคจ เคชॉเคฒ เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคธे เคฎिเคฒเคจे เค•े เคฒिเค เค—เคˆ เคฅीं। เค‡เคธเค•े เคชเคถ्เคšाเคค เคตเคฐ्เคท 1989 เคฎें เค‰เคจ्เคนें เคฆूเคธเคฐा เคนृเคฆเคฏाเค˜ाเคค เค†เคฏा เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค•ृเคค्เคฐिเคฎ เคชेเคธเคฎेเค•เคฐ เคฒเค—ाเคฏा เค—เคฏा। เคธाเคฒ 1991 เคฎें เคฎैเค•्เคธिเค•ो เคฎें เคจ्เคฏूเคฎोเคจिเคฏा เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจเค•े เคน्เคฐเคฆเคฏ เค•ी เคชเคฐेเคถाเคจी เค”เคฐ เคฌเฅ เค—เคฏी। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจเค•ी เคธेเคนเคค เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค—िเคฐเคคी เคฐเคนी। 13 เคฎाเคฐ्เคš 1997 เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे ‘เคฎिเคถเคจเคฐीเคœ เค‘เคซ เคšैเคฐिเคŸी’ เค•े เคฎुเค–िเคฏा เค•ा เคชเคฆ เค›ोเฅœ เคฆिเคฏा เค”เคฐ 5 เคธिเคคเคฎ्เคฌเคฐ, 1997 เค•ो เค‰เคจเค•ी เคฎौเคค เคนो เค—เคˆ।
 

Rabindranath Tagore


เคฐเคฌीเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคญाเคฐเคค เค•े เค•เคฒเค•เคค्เคคा เคฎें 7 เคฎเคˆ 1861 เค•ो เคฆेเคตेเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เค”เคฐ เคถाเคฐเคฆा เคฆेเคตी เค•े เค˜เคฐ เคนुเค† เคฅा। เค‰เคจเค•ा เคœเคจ्เคฎ เคเค• เคธเคฎृเคฆ्เคง เค”เคฐ เคธुเคธंเคธ्เค•ृเคค เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎें เคนुเค† เคฅा। เค‡เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจी เคช्เคฐाเคฐंเคญिเค• เคถिเค•्เคทा เค…เคชเคจे เค˜เคฐ เคชเคฐ เคจिเคœी เคถिเค•्เคทเค•ों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी เค”เคฐ เค•เคญी เคธ्เค•ूเคฒ เคจเคนीं เค—เคฏे เคนाเคฒांเค•ि เค‰เคš्เคš เคถिเค•्เคทा เค•े เคฒिเคฏे เค‡ंเค—्เคฒैंเคก เค—เคฏे เคฅे เคชเคฐ เคฌिเคจा เคชเคข़ाเคˆ เค•ो เคชूเคฐा เค•िเคฏे เคตाเคชเคธ เคญाเคฐเคค เคฒौเคŸ เค†เคฏे เค•्เคฏोंเค•ि เค‰เคจ्เคนें เคเค• เค•เคตि เค”เคฐ เคฒेเค–เค• เค•े เคฐुเคช เคฎें เค†เค—े เคฌเคข़เคจा เคฅा। เคŸैเค—ोเคฐ เคฌเคšเคชเคจ เคธे เคนीं เคฌเคนुเคฎुเค–ी เคช्เคฐเคคिเคญा เค•े เคงเคจी เคฅे। เคฐเคฌीเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เค•ी เคฌाเคฒ्เคฏเค•ाเคฒ เคธे เค•เคตिเคคाเคं เค”เคฐ เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคฒिเค–เคจे เคฎें เคฐुเคšि เคฅी।  เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจी เคชเคนเคฒी เค•เคตिเคคा 8 เคธाเคฒ เค•ी เค›ोเคŸी เค†เคฏु เคฎें เคนीं เคฒिเค– เคกाเคฒी เคฅी 1877 เคฎें เค•ेเคตเคฒ เคธोเคฒเคน เคธाเคฒ เค•ी เค‰เคฎ्เคฐ เคฎें เค‰เคจเค•ी เคฒเค˜ुเค•เคฅा เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคนुเคˆ เคฅी।
เคฒเคจ्เคฆเคจ เคธे เคตाเคชเคธ เค†เคจे เค•े เคชเคถ्เคšाเคค เคตเคฐ्เคท 1883 เคฎें เค‰เคจเค•ा เคตिเคตाเคน เคฎृเคฃाเคฒिเคจी เคฆेเคตी เคธे เคนुเค†। เค‡ंเค—्เคฒैंเคก เคธे เคตाเคชเคธ เค†เคจे เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคถाเคฆी เค•े เคฌाเคฆ เคธे เคฒेเค•เคฐ เคธเคจ 1901 เคคเค• เค•ा เค…เคงिเค•ांเคถ เคธเคฎเคฏ เคฐเคฌीเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคจे เคธिเค†เคฒ्เคฆा เคœो เค…เคฌ เคฌांเค—्เคฒाเคฆेเคถ เคฎें  เคนै, เคธ्เคฅिเคค เค…เคชเคจे เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•ी เคœाเค—ीเคฐ เคฎें เค…เคชเคจी เคชเคค्เคจी เค”เคฐ เคฌเคš्เคšों เค•े เคธाเคฅ เคฌिเคคाเคฏा। เคฏเคนाँ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคจे เค—्เคฐाเคฎीเคฃ เคเคตं เค—เคฐीเคฌ เคœीเคตเคจ เค•ो เคฌเคนुเคค เคชाเคธ เคธे เคฆेเค–ा। เค‡เคธ เคฌीเคš เคคเค• เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค—्เคฐाเคฎीเคฃ เคฌंเค—ाเคฒ เค•े เคชृเคท्เค เคญूเคฎि เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เค•เคˆ เคฒเค˜ु เค•เคฅाเคँ เคฒिเค–ीं।
เคŸैเค—ोเคฐ เคจे เค•เคฐीเคฌ 2,230 เค—ीเคคों เค•ी เคฐเคšเคจा เค•ी เคนै। เคฐเคฌीเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ  เคธंเค—ीเคค, เคฌाँเค—्เคฒा เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เค…เคญिเคจ्เคจ เค…ंเค— เคนै। เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคถाเคฏเคฆ เคนी เคเคธी เค•ोเคˆ เคตिเคงा เคนो, เคœिเคจเคฎें เค‰เคจเค•ी เคฐเคšเคจा เคจ เคนो เค•เคตिเคคा, เค—ाเคจ, เค•เคฅा, เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ, เคจाเคŸเค•, เคช्เคฐเคฌเคจ्เคง, เคถिเคฒ्เคชเค•เคฒा เคธเคญी เคตिเคงाเค“ं เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฐเคšเคจा เค•ी เคนै। เค‰เคจเค•ी เค•ृเคคिเคฏों เคฎें – เค—ीเคคांเคœเคฒी, เค—ीเคคाเคฒी, เค—ीเคคिเคฎाเคฒ्เคฏ, เคชूเคฐเคฌी เคช्เคฐเคตाเคนिเคจी, เคถिเคถु เคญोเคฒाเคจाเคฅ, เคฎเคนुเค†, เคตเคจเคตाเคฃी, เคชเคฐिเคถेเคท,, เคตीเคฅिเค•ा เคถेเคทเคฒेเค–ा, เคšोเค–ेเคฐเคฌाเคฒी, เค•เคฃिเค•ा,  เค–ेเคฒा เค”เคฐ เค•्เคทเคฃिเค•ा เค†เคฆि เคถाเคฎिเคฒ เคนैं। เค•़ाเคฌुเคฒीเคตाเคฒा, เคฎाเคธ्เคŸเคฐ เคธाเคนเคฌ เค”เคฐ เคชोเคธ्เคŸเคฎाเคธ्เคŸเคฐ เค‰เคจเค•ी เค•ुเค› เคช्เคฐเคฎुเค– เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•ुเค› เคชुเคธ्เคคเค•ों เค•ा เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฎें เค…เคจुเคตाเคฆ เคญी เค•िเคฏा।
เค‰เคจเค•ी เคเค• เค”เคฐ เคฐเคšเคจा ‘เคชूเคฐเคตी’ เคฅी เคœिเคธเคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธाเคฎाเคœिเค•, เคจैเคคिเค•, เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค•, เคงाเคฐ्เคฎिเค•, เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เค†เคฆि เคœैเคธे เคฌเคนुเคค เคธाเคฐे เคตिเคทเคฏों เค•े เคคเคนเคค เคธंเคง्เคฏा เค”เคฐ เคธुเคฌเคน เค•े เค—ीเคคों เค•ो เคฆเคฐ्เคถाเคฏा เคนै। 1890 เคฎें เค‰เคจเค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคฎเคจाเคธी เคฒिเค–ा เค—เคฏा เคฅा เคœिเคธเคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•ुเค› เคธाเคฎाเคœिเค• เค”เคฐ เค•ाเคต्เคฏाเคค्เคฎเค• เค•เคตिเคคाเค“ं เค•ो เคธंเค—्เคฐเคนिเคค เค•िเคฏा เคฅा। เค‰เคจเค•े เคœ़्เคฏाเคฆเคคเคฐ เคฒेเค–เคจ เคฌंเค—ाเคฒी เคฒोเค—ों เค•े เคœीเคตเคจ เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคนोเคคे เคฅे। เค‰เคจเค•ी เคเค• เคฆूเคธเคฐी เคฐเคšเคจा ‘เค—เคฒเคชเค—ुเคš्เค›ा’ เคฅी เคœिเคธเคฎें เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฒोเค—ों เค•ी เค—เคฐीเคฌी, เคชिเค›เคก़ाเคชเคจ เค”เคฐ เคจिเคฐเค•्เคทเคฐเคคा เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เคธंเค—्เคฐเคน เคฅा। เค‰เคจเค•ी เคฆूเคธเคฐी เค•เคตिเคคा เคธंเค—्เคฐเคน เคœैเคธे เคธोเคจाเคฐ เคคाเคฐी, เค•เคฒ्เคชเคจा, เคšिเคค्เคฐा, เคจैเคตेเคฆ्เคฏा เค†เคฆि เค”เคฐ เค—ोเคฐा, เคšिเคค्เคฐांเค—เคฆा เค”เคฐ เคฎाเคฒिเคจी, เคฌिเคจोเคฆिเคจी เค”เคฐ เคจौเค•ा เคกुเคฌाเคˆ, เคฐाเคœा เค”เคฐ เคฐाเคจी เค†เคฆि เคœैเคธे เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคนैं। เคตो เคฌเคนुเคค เคนी เคงाเคฐ्เคฎिเค• เค”เคฐ เค†เคง्เคฏाเคค्เคฎिเค• เคชुเคฐुเคท เคฅे เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคตเค•्เคค़ เคฎें เคฆूเคธเคฐों เค•ी เคฌเคนुเคค เคฎเคฆเคฆ เค•ी।
เคŸैเค—ोเคฐ เค•ो เคฌเคšเคชเคจ เคธे เคนी เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•ा เคธाเคจ्เคจिเคง्เคฏ เคฌเคนुเคค เคญाเคคा เคฅा। เคตเคน เคนเคฎेเคถा เคธोเคšा เค•เคฐเคคे เคฅे เค•ि เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•े เคธाเคจिเคง्เคฏ เคฎें เคนी เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅिเคฏों เค•ो เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค। เค‡เคธी เคธोเคš เค•ो เคฎूเคฐ्เคคเคฐूเคช เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เคตเคน 1901 เคฎें เคธिเคฏाเคฒเคฆเคน เค›ोเคก़เค•เคฐ เค†เคถ्เคฐเคฎ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคถाเคจ्เคคिเคจिเค•ेเคคเคจ เค† เค—เค। เคช्เคฐเค•ृเคคि เค•े เคธाเคจ्เคจिเคง्เคฏ เคฎें เคชेเคก़ों, เคฌเค—ीเคšों เค”เคฐ เคเค• เคชुเคธ्เคคเค•ाเคฒเคฏ เค•े เคธाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เคจे เคถाเคจ्เคคिเคจिเค•ेเคคเคจ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी।
เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคˆ เคฆेเคถों เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เค•िเคฏा। เค†เค‡ंเคธ्เคŸाเค‡เคจ เคœैเคธे เคฎเคนाเคจ เคตैเคœ्เคžाเคจिเค•, เคฐเคตीเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เค•ो ‘‘เคฐเคฌ्เคฌी เคŸैเค—ोเคฐ’’ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคชुเค•ाเคฐเคคे เคฅे। เค†เค‡ंเคธ्เคŸाเค‡เคจ , เคฐเคฌीเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เค•े เคช्เคฐเคธंเคถเค• เคฅे। เคฏเคนूเคฆी เคงเคฐ्เคฎ เคเคตं เคนिเคฌ्เคฐू เคญाเคทा เคฎें ‘‘เคฐเคฌ्เคฌी’’ เค•ा เค…เคฐ्เคฅ “เค—ुเคฐू’’ เค…เคฅเคตा “เคฎेเคฐे เค—ुเคฐु” เคนोเคคा เคนै।
เค‰เคจเค•ी เค•ाเคต्เคฏเคฐเคšเคจा เค—ीเคคांเคœเคฒि เค•े เคฒिเคฏे เค‰เคจ्เคนे เคธเคจ् 1913 เคฎें เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคจोเคฌेเคฒ เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เคฎिเคฒा।
 เคฐเคฌीเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เค•ी เคฎृเคค्เคฏु เคฒเคฎ्เคฌी เคฌीเคฎाเคฐी เค•े เค•ाเคฐเคฃ 7 เค…เค—เคธ्เคค 1941 เค•ो เค•ोเคฒเค•ाเคคा เคฎें เคนुเคˆ। เคฐเคฌीเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เคญाเคฐเคค เค•े เค‰เคจ เคฎเคนाเคจ เคตिเคญुเคคिเค“ं เคฎें เคธे เคเค• เคนै เคœिเคจเค•ा เคจाเคฎ เคธเคฆैเคต เคธुเคจเคนเคฐे เค…เค•्เคทเคฐों เคฎें เคนเคฎाเคฐे เคฎเคจ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคชเคฐ เค…ंเค•िเคค เคฐเคนेเค—ा। เคตे เคญाเคฐเคค เค•े เค…เคจเคฎोเคฒ เคฐเคค्เคจों เคฎें เคธे เคเค• เคฅे।
 

Dr. Bhim Rao Ambedkar


เค†ंเคฌेเคกเค•เคฐ เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคญाเคฐเคค เค•े เคฎเคง्เคฏ เคญाเคฐเคค เคช्เคฐांเคค (เค…เคฌ เคฎเคง्เคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคฎें) เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคจเค—เคฐ เคธैเคจ्เคฏ เค›ाเคตเคจी เคฎเคนू เคฎें เคนुเค† เคฅा। เคตे เคฐाเคฎเคœी เคฎाเคฒोเคœी เคธเค•เคชाเคฒ เค”เคฐ เคญीเคฎाเคฌाเคˆ เค•ी 14 เคตीं เคต เค…ंเคคिเคฎ เคธंเคคाเคจ เคฅे।  เค‰เคจเค•ा เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎเคฐाเค ी เคฅा เค”เคฐ เคตो เค†ंเคฌเคกเคตे เค—ांเคต เคœो เค†เคงुเคจिเค• เคฎเคนाเคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•े เคฐเคค्เคจाเค—िเคฐी เคœिเคฒे เคฎें เคนै, เคธे เคธंเคฌंเคงिเคค เคฅा। เคตे เคนिंเคฆू เคฎเคนाเคฐ เคœाเคคि เคธे เคธंเคฌंเคง เคฐเค–เคคे เคฅे, เคœो เค…เค›ूเคค เค•เคนे เคœाเคคे เคฅे เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคธाเคฅ เคธाเคฎाเคœिเค• เค”เคฐ เค†เคฐ्เคฅिเค• เคฐूเคช เคธे เค—เคนเคฐा เคญेเคฆเคญाเคต เค•िเคฏा เคœाเคคा เคฅा। เคกॉ॰ เคญीเคฎเคฐाเคต เค†ंเคฌेเคกเค•เคฐ เค•े เคชूเคฐ्เคตเคœ เคฒंเคฌे เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคˆเคธ्เคŸ เค‡ंเคกिเคฏा เค•ंเคชเคจी เค•ी เคธेเคจा เคฎें เค•ाเคฐ्เคฏเคฐเคค เคฅे เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคชिเคคा, เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธेเคจा เค•ी เคฎเคŠ เค›ाเคตเคจी เคฎें เคธेเคตा เคฎें เคฅे เค”เคฐ เคฏเคนां เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคे เคนुเคฏे เคตो เคธूเคฌेเคฆाเคฐ เค•े เคชเคฆ เคคเค• เคชเคนुँเคšे เคฅे। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฎเคฐाเค ी เค”เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฎें เค”เคชเคšाเคฐिเค• เคถिเค•्เคทा เค•ी เคกिเค—्เคฐी เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी เคฅी।
เค†ंเคฌेเคกเค•เคฐ เค•ो เค—ौเคคเคฎ เคฌुเคฆ्เคง เค•ी เคถिเค•्เคทाเค“ं เคจे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•िเคฏा เคฅा। เค…เคชเคจी เคœाเคคि เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคจ्เคนें เค‡เคธเค•े เคฒिเคฏे เคธाเคฎाเคœिเค• เคช्เคฐเคคिเคฐोเคง เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•เคฐเคจा เคชเคก़ เคฐเคนा เคฅा। เคธ्เค•ूเคฒी เคชเคข़ाเคˆ เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคนोเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค›เคค्เคฐ เคญीเคฎเคฐाเคต เค•ो เค…เคธ्เคชृเคถ्เคฏเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค…เคจेเค•ा เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•ी เค•เค เคจाเค‡เคฏों เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•เคฐเคจा เคชเคก़ เคฐเคนा เคฅा। เคฐाเคฎเคœी เคธเค•เคชाเคฒ เคจे เคธ्เค•ूเคฒ เคฎें เค…เคชเคจे เคฌेเคŸे เคญीเคฎเคฐाเคต เค•ा เค‰เคชเคจाเคฎ ‘เคธเค•เคชाเคฒ' เค•ी เคฌเคœाเคฏं ‘เค†ंเคฌเคกเคตेเค•เคฐ' เคฒिเค–เคตाเคฏा, เค•्เคฏोंเค•ी เค•ोเค•เคฃ เคช्เคฐांเคค เคฎें เคฒोเค— เค…เคชเคจा เค‰เคชเคจाเคฎ เค—ांเคต เค•े เคจाเคฎ เคธे เคฒเค—ा เคฆेเคคे เคฅे, เค‡เคธเคฒिเค เคญीเคฎเคฐाเคต เค•ा เคฎूเคฒ เค…ंเคฌाเคกเคตे เค—ांเคต เคธे เค…ंเคฌाเคตเคกेเค•เคฐ เค‰เคชเคจाเคฎ เคธ्เค•ूเคฒ เคฎें เคฆเคฐ्เคœ เค•िเคฏा। เคฌाเคฆ เคฎें เคเค• เคฆेเคถเคธ्เคค เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เคถिเค•्เคทเค• เค•ृเคท्เคฃा เคฎเคนाเคฆेเคต เค†ंเคฌेเคกเค•เคฐ เคœो เค‰เคจเคธे เคตिเคถेเคท เคธ्เคจेเคน เคฐเค–เคคे เคฅे, เคจे เค‰เคจเค•े เคจाเคฎ เคธे ‘เค…ंเคฌाเคกเคตेเค•เคฐ’ เคนเคŸाเค•เคฐ เค…เคชเคจा เคธเคฐเคฒ ‘เค†ंเคฌेเคกเค•เคฐ’ เค‰เคชเคจाเคฎ เคœोเคก़ เคฆिเคฏा।
เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคเคฒเคซिเคจ्เคธ्เคŸเคจ เคนाเคˆ เคธ्เค•ूเคฒ เคธे 1908 เคฎें เคฎैเคŸ्เคฐिเค• เค•ी เคชเคฐीเค•्เคทा เค‰เคค्เคคीเคฐ्เคฃ เค•ी। 1908 เคฎें, เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เค•ो เคเคฒเคซिเคจ्เคธ्เคŸเคจ เค•ॉเคฒेเคœ เคฎें เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•เคฐเคจे เค•ा เค…เคตเคธเคฐ เคฎिเคฒा เค”เคฐ 1912 เคฎें เคฌॉเคฎ्เคฌे เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคธे เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคฐ्เคฅเคถाเคธ्เคค्เคฐ เค”เคฐ เคฐाเคœเคจीเคคि เคตिเคœ्เคžाเคจ เคฎें เค…เคชเคจी เคธ्เคจाเคคเค• เค•ी เคกिเค—्เคฐी เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी। เคธเคซเคฒเคคाเคชूเคฐ्เคตเค• เคธเคญी เคชเคฐीเค•्เคทाเค“ं เค•ो เค‰เคค्เคคीเคฐ्เคฃ เค•เคฐเคจे เค•े เค…เคฒाเคตा เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคจे เคฌเคก़ौเคฆा เค•े เค—ाเคฏเค•เคตाเคก़ เคถाเคธเค• เคธเคนเคœी เคฐाเคต เคธे เคเค• เคฎเคนीเคจे เคฎें 25 เคฐुเคชเคฏे เค•ी เค›ाเคค्เคฐเคตृเคค्เคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी।
เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคจे เค…เคฎเคฐीเค•ा เคฎें เค‰เคš्เคš เคถिเค•्เคทा เค•े เคฒिเค เค‰เคธ เคงเคจ เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐเคจे เค•ा เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเคฏा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคฐ्เคฅเคถाเคธ्เคค्เคฐ เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคจ्เคฏूเคฏॉเคฐ्เค• เคถเคนเคฐ เคฎें เค•ोเคฒंเคฌिเคฏा เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เค•ो เคจाเคฎांเค•िเคค เค•िเคฏा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคœूเคจ 1915 เคฎें ‘ เค‡ंเคกिเคฏเคจ เค•ॉเคฎเคฐ्เคธ’ เคธे เคฎाเคธ्เคŸเคฐ เคกिเค—्เคฐी เค•ी เค‰เคชाเคงि เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी।
1916 เคฎें,  เค‰เคจ्เคนें เคฒंเคฆเคจ เคธ्เค•ूเคฒ เค‘เคซ เค‡เค•ोเคจॉเคฎिเค•्เคธ เคฎें เคจाเคฎांเค•िเคค เค•िเคฏा। เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे “เคกॉเค•्เคŸเคฐ  เคฅीเคธिเคธ”, “เคฐुเคชเคฏे เค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏा” : เค‡เคธเค•ा เคฎूเคฒ เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เคธเคฎाเคงाเคจ” เคชเคฐ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฆिเคฏा. เคฌॉเคฎ्เคฌे เค•े เคชूเคฐ्เคต เค—เคตเคฐ्เคจเคฐ เคฒॉเคฐ्เคก เคธिเคกेเคจเคนเคฎ เค•ी เคฎเคฆเคฆ เคธे เคฌॉเคฎ्เคฌे เคฎें เคธिเคกेเคจเคนैเคฎ เค•ॉเคฒेเคœ เค‘เคซ เค•ॉเคฎเคฐ्เคธ เคंเคก เค‡เค•ोเคจॉเคฎिเค•्เคธ เคฎें เค…ंเคฌेเคกเค•เคฐ เคฐाเคœเคจीเคคि เค•े เค…เคฐ्เคฅเคถाเคธ्เคค्เคฐ เค•े เคช्เคฐोเคซेเคธเคฐ เคฌเคจे। เค…เคชเคจे เค†เค—े เค•े เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•ो เคœाเคฐी เคฐเค–เคจे เค•े เคฒिเค, เคตเคน เค…เคชเคจे เค–เคฐ्เคš เคชเคฐ 1920 เคฎें เค‡ंเค—्เคฒैंเคก เค—เค। เคตเคนां เค‰เคจ्เคนें เคฒंเคฆเคจ เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคกी.เคเคธ.เคธी. เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค†।
เค…ंเคฌेเคกเค•เคฐ เคจे เคฌॉเคจ, เคœเคฐ्เคฎเคจी เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคฎें, เค…เคฐ्เคฅเคถाเคธ्เคค्เคฐ เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•ुเค› เคฎเคนीเคจे เคฌिเคคाเค. เค‰เคจ्เคนोंเคจे 1927 เคฎें เค‡เค•ोเคจॉเคฎिเค•्เคธ เคฎें เคชीเคเคšเคกी เค•ी เคกिเค—्เคฐी เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी। 8 เคœूเคจ, 1927 เค•ो, เค‰เคจ्เคนें เค•ोเคฒंเคฌिเคฏा เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคกॉเค•्เคŸเคฐेเคŸ เคธे เคธเคฎ्เคฎाเคจिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा।
13 เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ 1935 เค•ो, เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เค•ो เคธเคฐเค•ाเคฐी เคฒॉ เค•ॉเคฒेเคœ เค•ा เคช्เคฐเคงाเคจเคšाเคฐ्เคฏ เคจिเคฏुเค•्เคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เค”เคฐ เค‡เคธ เคชเคฆ เคชเคฐ เค‰เคจ्เคนोเคจे เคฆो เคตเคฐ्เคท เคคเค• เค•ाเคฐ्เคฏ เค•िเคฏा। เค‡เคธเค•े เคšเคฒเคคे เค…ंเคฌेเคกเค•เคฐ เคฌंเคฌเคˆ เคฎें เคฌเคธ เค—เคฏे, เค‰เคจ्เคนोเคจे เคฏเคนाँ เคเค• เคฌเคกे़ เค˜เคฐ เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐाเคฏा, เคœिเคธเคฎे เค‰เคจเค•े เคจिเคœी เคชुเคธ्เคคเค•ाเคฒเคฏ เคฎे 50000 เคธे เค…เคงिเค• เคชुเคธ्เคคเค•ें เคฅीं। เค‡เคธी เคตเคฐ्เคท เค‰เคจเค•ी เคชเคค्เคจी เคฐเคฎाเคฌाเคˆ เค•ी เคเค• เคฒंเคฌी เคฌीเคฎाเคฐी เค•े เคฌाเคฆ เคฎृเคค्เคฏु เคนो เค—เคˆ।
1936 เคฎें, เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคจे เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฒेเคฌเคฐ เคชाเคฐ्เคŸी เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी, เคœो 1937 เคฎें เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคตिเคงाเคจ เคธเคญा เคšुเคจाเคตों เคฎे 15 เคธीเคŸें เคœीเคคी। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจी เคชुเคธ्เคคเค• เคœाเคคि เค•े เคตिเคจाเคถ เคญी เค‡เคธी เคตเคฐ्เคท เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เค•ी เคœो เค‰เคจเค•े เคจ्เคฏूเคฏॉเคฐ्เค• เคฎे เคฒिเค–े เคเค• เคถोเคงเคชเคค्เคฐ เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคฅी। เค‡เคธ เคธเคซเคฒ เค”เคฐ เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคชुเคธ्เคคเค• เคฎे เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคจे เคนिंเคฆू เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคจेเคคाเค“ं เค”เคฐ เคœाเคคि เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เคœोเคฐเคฆाเคฐ เค†เคฒोเคšเคจा เค•ी। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคธ्เคชृเคถ्เคฏ เคธเคฎुเคฆाเคฏ เค•े เคฒोเค—ों เค•ो เค—ाँเคงी เคฆ्เคตाเคฐा เคฐเคšिเคค เคถเคฌ्เคฆ เคนเคฐिเคœเคจ เคชुเค•ाเคฐเคจे เค•े เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•े เคซैเคธเคฒे เค•ी เค•เคกी़ เคจिंเคฆा เค•ी।
เค…เคชเคจे เคธเคค्เคฏ เคชเคฐंเคคु เคตिเคตाเคฆाเคธ्เคชเคฆ เคตिเคšाเคฐों เค”เคฐ เค—ांเคงी เคต เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•ी เค•เคŸु เค†เคฒोเคšเคจा เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคฌी เค†เคฐ เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เค•ी เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เคเค• เค…เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคตिเคฆ्เคตाเคจ เค”เคฐ เคตिเคงिเคตेเคค्เคคा เค•ी เคฅी เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคœเคฌ, 15 เค…เค—เคธ्เคค 1947 เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•े เคฌाเคฆ, เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•े เคจेเคคृเคค्เคต เคตाเคฒी เคจเคˆ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคฎे เค†เคˆ เคคो เค‰เคธเคจे เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เค•ो เคฆेเคถ เค•ा เคชเคนเคฒे เค•ाเคจूเคจ เคฎंเคค्เคฐी เค•े เคฐूเคช เคฎें เคธेเคตा เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค†เคฎंเคค्เคฐिเคค เค•िเคฏा, เคœिเคธे เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐ เคฒिเคฏा। 29 เค…เค—เคธ्เคค 1947 เค•ो, เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เค•ो เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคญाเคฐเคค เค•े เคจเค เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ी เคฐเคšเคจा เค•े เคฒिเค เคฌเคจी เคธंเคตिเคงाเคจ เคฎเคธौเคฆा เคธเคฎिเคคि เค•े เค…เคง्เคฏเค•्เคท เคชเคฆ เคชเคฐ เคจिเคฏुเค•्เคค เค•िเคฏा เค—เคฏा। เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคจे เคฎเคธौเคฆा เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เค‡เคธ เค•ाเคฎ เคฎे เค…เคชเคจे เคธเคนเคฏोเค—िเคฏों เค”เคฐ เคธเคฎเค•ाเคฒीเคจ เคช्เคฐेเค•्เคทเค•ों เค•ी เคช्เคฐเคถंเคธा เค…เคฐ्เคœिเคค เค•ी। เค‡เคธ เค•ाเคฐ्เคฏ เคฎें เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เค•ा เคถुเคฐुเค†เคคी เคฌौเคฆ्เคง เคธंเค˜ เคฐीเคคिเคฏों เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เคฌौเคฆ्เคง เค—्เคฐंเคฅों เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคฌเคนुเคค เค•ाเคฎ เค†เคฏा।
เคธเคจ् 1950 เค•े เคฆเคถเค• เคฎें เคญीเคฎเคฐाเคต เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคฌौเคฆ्เคง เคงเคฐ्เคฎ เค•े เคช्เคฐเคคि เค†เค•เคฐ्เคทिเคค เคนुเค เค”เคฐ เคฌौเคฆ्เคง เคญिเค•्เคทुเค“ं เคต เคตिเคฆ्เคตाเคจों เค•े เคเค• เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เคฎें เคญाเค— เคฒेเคจे เค•े เคฒिเค เคถ्เคฐीเคฒंเค•ा (เคคเคฌ เคธीเคฒोเคจ) เค—เคฏे। เคชुเคฃे เค•े เคชाเคธ เคเค• เคจเคฏा เคฌौเคฆ्เคง เคตिเคนाเคฐ เค•ो เคธเคฎเคฐ्เคชिเคค เค•เคฐเคคे เคนुเค, เคกॉ॰ เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคจे เค˜ोเคทเคฃा เค•ी เค•ि เคตे เคฌौเคฆ्เคง เคงเคฐ्เคฎ เคชเคฐ เคเค• เคชुเคธ्เคคเค• เคฒिเค– เคฐเคนे เคนैं เค”เคฐ เคœैเคธे เคนी เคฏเคน เคธเคฎाเคช्เคค เคนोเค—ी เคตो เค”เคชเคšाเคฐिเค• เคฐूเคช เคธे เคฌौเคฆ्เคง เคงเคฐ्เคฎ เค…เคชเคจा เคฒेंเค—े। 1954 เคฎें เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคจे เคฎ्เคฏाเคจเคฎाเคฐ เค•ा เคฆो เคฌाเคฐ เคฆौเคฐा เค•िเคฏा; เคฆूเคธเคฐी เคฌाเคฐ เคตो เคฐंเค—ूเคจ เคฎे เคคीเคธเคฐे เคตिเคถ्เคต เคฌौเคฆ्เคง เคซैเคฒोเคถिเคช เค•े เคธเคฎ्เคฎेเคฒเคจ เคฎें เคญाเค— เคฒेเคจे เค•े เคฒिเค เค—เคฏे। 1955 เคฎें เค‰เคจ्เคนोเคจे 'เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฌौเคฆ्เคง เคฎเคนाเคธเคญा' เคฏा 'เคฌुเคฆ्เคงिเคธ्เคŸ เคธोเคธाเค‡เคŸी เค‘เคซ เค‡ंเคกिเคฏा' เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจे เค…ंเคคिเคฎ เคฎเคนाเคจ เค—्เคฐंเคฅ, 'เคฆ เคฌुเคฆ्เคง เคंเคก เคนिเคœ़ เคงเคฎ्เคฎ' เค•ो 1956 เคฎें เคชूเคฐा เค•िเคฏा। เคฏเคน เค‰เคจเค•ी เคฎृเคค्เคฏु เค•े เคชเคถ्เคšाเคค เคธเคจ 1957 เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคนुเค†।
1954 – 55 เค•े เคฌाเคฆ เคธे เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐ เคฎเคงुเคฎेเคน เค”เคฐ เค•เคฎเคœोเคฐ เคฆृเคท्เคŸि เคธเคนिเคค เค—ंเคญीเคฐ เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เคธे เคชीเคก़िเคค เคฅे। 6 เคฆिเคธंเคฌเคฐ, 1956 เค•ो  เคฆिเคฒ्เคฒी เคฎें เค‰เคจเค•ी เค…เคชเคจे เค˜เคฐ เคฎें เคฎृเคค्เคฏु เคนो เค—เคˆ, เคšूंเค•ि เค…ंเคฌेเคกเค•เคฐ เคจे เค…เคชเคจा เคงเคฐ्เคฎ เคฌौเคฆ्เคง เคงเคฐ्เคฎ เค•ो เค…เคชเคจाเคฏा เคฅा,  เค‡เคธเคฒिเค เค‰เคจเค•ा เคฌौเคฆ्เคง เคถैเคฒी เคธे เค…ंเคคिเคฎ เคธंเคธ्เค•ाเคฐ เค•िเคฏा เค—เคฏा।
เค…เคชเคจे เคชूเคฐे เคœीเคตเคจ เค•े เคฆौเคฐाเคจ, เคตे เคฆเคฒिเคคों เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เคธाเคฎाเคœिเค• เคชिเค›เคก़े เคตเคฐ्เค—ों เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•े เคฒिเค เคฒเคก़े। 1990 เคฎें เค‰เคจ्เคนें เคฎเคฐเคฃोเคชเคฐांเคค เคญाเคฐเคค เคฐเคค्เคจ, เคญाเคฐเคค เค•े เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš เคจाเค—เคฐिเค• เค•े เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคธे เคธเคฎ्เคฎाเคจिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा।
 

Chandra Shekhar Azad


เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœाเคฆ เค•ा เคœเคจ्เคฎ เคญाเคฌเคฐा เค—ाँเคต (เค…เคฌ เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœाเคฆเคจเค—เคฐ) (เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค…เคฒीเคฐाเคœเคชुเคฐ เคœिเคฒा) เคฎें 23 เคœुเคฒाเคˆ เคธเคจ् 1906 เค•ो เคนुเค† เคฅा। เค‰เคจเค•े เคชूเคฐ्เคตเคœ เคฌเคฆเคฐเค•ा (เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เค‰เคจ्เคจाเคต เคœिเคฒा) เคธे เคฅे। เค†เคœाเคฆ เค•े เคชिเคคा เคชเคฃ्เคกिเคค เคธीเคคाเคฐाเคฎ เคคिเคตाเคฐी เค…เค•ाเคฒ เค•े เคธเคฎเคฏ เค…เคชเคจे เคชैเคคृเค• เคจिเคตाเคธ เคฌเคฆเคฐเค•ा เค•ो เค›ोเคก़เค•เคฐ เคชเคนเคฒे เค•ुเค› เคฆिเคจों เคฎเคง्เคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค…เคฒीเคฐाเคœเคชुเคฐ เคฐिเคฏाเคธเคค เคฎें เคจौเค•เคฐी เค•เคฐเคคे เคฐเคนे เคซिเคฐ เคœाเค•เคฐ เคญाเคฌเคฐा เค—ाँเคต เคฎें เคฌเคธ เค—เคฏे। เคฏเคนीं เคฌाเคฒเค• เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค•ा เคฌเคšเคชเคจ เคฌीเคคा। เค‰เคจเค•ी เคฎाँ เค•ा เคจाเคฎ เคœเค—เคฐाเคจी เคฆेเคตी เคฅा। เคšंเคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค•เคŸ्เคŸเคฐ เคธเคจाเคคเคจ เคงเคฐ्เคฎी เคฌ्เคฐाเคนाเคฃ เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎें เคชैเคฆा เคนुเค เคฅे । เค‡เคจเค•े เคชिเคคा เคจेเค• เค”เคฐ เคงเคฐ्เคฎเคจिเคท्เค  เคฅे เค”เคฐ เค‰เคจเคฎें เค…เคชเคจे เคชांเคกिเคค्เคฏ เค•ा เค•ोเคˆ เค…เคนंเค•ाเคฐ เคจเคนीं เคฅा । เคตे เคฌเคนुเคค เคธ्เคตाเคญिเคฎाเคจी เค”เคฐ เคฆเคฏाเคฒु เคช्เคฐเคตृเคคि เค•े เคฅे । เค˜ोเคฐ เค—เคฐीเคฌी เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฆिเคจ เคฌिเคคाเคฏें เคฅे เค”เคฐ เค‡เคธी เค•ाเคฐเคฃ เคšंเคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค•ी เค…เคš्เค›ी เคถिเค•्เคทा เคจเคนीं เคนो เคชाเคˆ, เคฒेเค•िเคจ เคชเฅเคจा – เคฒिเค–เคจा เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค—ाँเคต เค•े เคนी เคเค• เคฌुเคœुเคฐ्เค— เคถ्เคฐी เคฎเคจोเคนเคฐเคฒाเคฒ เคค्เคฐिเคตेเคฆी เคธे เคธिเค– เคฒिเคฏा เคฅा, เคœो เค‰เคจ्เคนें เค˜เคฐ เคชเคฐ เคจिเคถुเคฒ्เค• เคชเฅाเคคे เคฅे । เค†เคœाเคฆ เค•ा เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญिเค• เคœीเคตเคจ เค†เคฆिเคตाเคธी เคฌाเคนुเคฒ्เคฏ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธ्เคฅिเคค เคญाเคฌเคฐा เค—ाँเคต เคฎें เคฌीเคคा เค…เคคเคเคต เคฌเคšเคชเคจ เคฎें เค†เคœाเคฆ เคจे เคญीเคฒ เคฌाเคฒเค•ों เค•े เคธाเคฅ เค–ूเคฌ เคงเคจुเคท เคฌाเคฃ เคšเคฒाเคฏे। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคจिเคถाเคจेเคฌाเคœी เคฌเคšเคชเคจ เคฎें เคนी เคธीเค– เคฒी เคฅी।    เคฌเคšเคชเคจ เคธे เคนी เคšंเคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เคฎें เคญाเคฐเคคเคฎाเคคा เค•ो เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เค•เคฐाเคจे เค•ी เคญाเคตเคจा เค•ूเคŸ-เค•ूเคŸเค•เคฐ เคญเคฐी เคนुเคˆ เคฅी।  เค‡เคธी เค•ाเคฐเคจ เค‰เคจ्เคนोเคจें เคธ्เคตเคฏं เค…เคชเคจा เคจाเคฎ เค†เฅ›ाเคฆ เคฐเค– เคฒिเคฏा เคฅा।  เค†เคœाเคฆ เคช्เคฐเค–เคฐ เคฆेเคถเคญเค•्เคค เคฅे। เค•ाเค•ोเคฐी เค•ाเคฃ्เคก เคฎें เคซเคฐाเคฐ เคนोเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคธे เคนी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค›िเคชเคจे เค•े เคฒिเค เคธाเคงु เค•ा เคตेเคถ เคฌเคจाเคจा เคฌเค–ूเคฌी เคธीเค– เคฒिเคฏा เคฅा เค”เคฐ เค‡เคธเค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคˆ เคฌाเคฐ เค•िเคฏा। เคเค• เคฌाเคฐ เคตे เคฆเคฒ เค•े เคฒिเคฏे เคงเคจ เคœुเคŸाเคจे เคนेเคคु เค—ाเคœ़ीเคชुเคฐ เค•े เคเค• เคฎเคฐเคฃाเคธเคจ्เคจ เคธाเคงु เค•े เคชाเคธ เคšेเคฒा เคฌเคจเค•เคฐ เคญी เคฐเคนे เคคाเค•ि เค‰เคธเค•े เคฎเคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคฎเค  เค•ी เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เค‰เคจเค•े เคนाเคฅ เคฒเค— เคœाเคฏे। เคชเคฐเคจ्เคคु เคตเคนाँ เคœाเค•เคฐ เคœเคฌ เค‰เคจ्เคนें เคชเคคा เคšเคฒा เค•ि เคธाเคงु เค‰เคจเค•े เคชเคนुँเคšเคจे เค•े เคชเคถ्เคšाเคค् เคฎเคฐเคฃाเคธเคจ्เคจ เคจเคนीं เคฐเคนा เค…เคชिเคคु เค”เคฐ เค…เคงिเค• เคนเคŸ्เคŸा-เค•เคŸ्เคŸा เคนोเคจे เคฒเค—ा เคคो เคตे เคตाเคชเคธ เค† เค—เคฏे। เคช्เคฐाเคฏ: เคธเคญी เค•्เคฐाเคจ्เคคिเค•ाเคฐी เค‰เคจ เคฆिเคจों เคฐूเคธ เค•ी เค•्เคฐाเคจ्เคคिเค•ाเคฐी เค•เคนाเคจिเคฏों เคธे เค…เคค्เคฏเคงिเค• เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคฅे เค†เคœाเคฆ เคญी เคฅे เคฒेเค•िเคจ เคตे เค–ुเคฆ เคชเคข़เคจे เค•े เคฌเคœाเคฏ เคฆूเคธเคฐों เคธे เคธुเคจเคจे เคฎें เคœ्เคฏाเคฆा เค†เคจเคจ्เคฆिเคค เคนोเคคे เคฅे।  1922 เคฎें เคœเคฌ เค—ांเคงीเคœी เคจे เคšंเคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค•ो เค…เคธเคนเค•ाเคฐ เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เคธे เคจिเค•ाเคฒ เคฆिเคฏा เคฅा เคคเคฌ เค†เฅ›ाเคฆ เค”เคฐ เค•्เคฐोเคงिเคค เคนो เค—เค เคฅे। เคคเคฌ เค‰เคจเค•ी เคฎुเคฒाเค•ाเคค เคฏुเคตा เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เคช्เคฐเคจ्เคตेเคถ เคšเคŸเคฐ्เคœी เคธे เคนुเคˆ เคœिเคจ्เคนोंเคจे เค‰เคจเค•ी เคฎुเคฒाเค•ाเคค เคฐाเคฎ เคช्เคฐเคธाเคฆ เคฌिเคธ्เคฎिเคฒ เคธे เค•เคฐเคตाเคˆ, เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจ เคฐिเคชเคฌ्เคฒिเค•เคจ เคเคธोเคธिเคเคถเคจ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी เคฅी, เคฏเคน เคเค• เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เคธंเคธ्เคฅा เคฅी। เคœเคฌ เค†เคœाเคฆ เคจे เคเค• เค•ंเคฆीเคฒ เคชเคฐ เค…เคชเคจा เคนाเคฅ เคฐเค–ा เค”เคฐ เคคเคฌเคคเค• เคจเคนी เคนเคŸाเคฏा เคœเคฌเคคเค• เค•ी เค‰เคจเค•ी เคค्เคตเคšा เคœเคฒ เคจा เคœाเคฏे เคคเคฌ เค†เคœाเคฆ เค•ो เคฆेเค–เค•เคฐ เคฌिเคธ्เคฎिเคฒ เค•ाเคซी เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนुเค। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคšंเคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœाเคฆ เคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจ เคฐिเคชเคฌ्เคฒिเค• เคเคธोเคธिเคเคถเคจ เค•े เคธเค•्เคฐीเคฏ เคธเคฆเคธ्เคฏ เคฌเคจ เค—เค เคฅे เค”เคฐ เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค…เคชเคจे เคเคธोเคธिเคเคถเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคšंเคฆा เค‡เค•เค ्เค ा เค•เคฐเคจे เคฎें เคœुเคŸ เค—เค। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคœ्เคฏाเคฆाเคคเคฐ เคšंเคฆा เคธเคฐเค•ाเคฐी เคคिเคœोเคฐिเคฏो เค•ो เคฒूเคŸเค•เคฐ เคนी เคœเคฎा เค•िเคฏा เคฅा। เคตे เคเค• เคจเคฏे เคญाเคฐเคค เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคฅे เคœो เคธाเคฎाเคœिเค• เคคเคค्เคตों เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคนो।
        เค†เฅ›ाเคฆ เคจे เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคांเคธी เค•ा เค…เคชเคจी เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เค—เคคिเคตिเคงिเคฏों เค•ा เค•ेंเคฆ्เคฐ เคฌเคจाเคฏा เคฅा
เคांเคธी เคธे 15 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคฆूเคฐी เคชเคฐ เค“เคฐเค›ा เค•े เคœंเค—เคฒो เคฎें เคจिเคถाเคจेเคฌाเคœी เค•ा เค…เคญ्เคฏाเคธ เค•เคฐเคคे เคฐเคนเคคे เคฅे เคตो เค…เคชเคจे เคฆเคฒ เค•े เคฆुเคธเคฐे เคธเคฆเคธ्เคฏों เค•ो เคญी เคจिเคถाเคจेเคฌाเคœी เค•े เคฒिเค เคช्เคฐเคถिเค•्เคทिเคค เค•เคฐเคคे เคฅे เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธเคคเคฐ เคจเคฆी เค•े เค•िเคจाเคฐे เคธ्เคฅिเคค เคนเคจुเคฎाเคจ เคฎเคจ्เคฆिเคฐ เค•े เคชाเคธ เคเค• เคोंเคชเฅœी เคญी เคฌเคจाเคˆ เคฅीเค†เคœाเคฆ เคตเคนा เคชเคฐ เคชंเคกिเคค เคนเคฐिเคถंเค•เคฐ เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคšाเคฐी เค•े เคธाเคจिเคง्เคฏ เคฎें เค•ाเคซी เคฒเคฎ्เคฌे เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคฐเคนे เคฅे เค”เคฐ เคชाเคธ เค•े เค—ाँเคต เคงिเคฎाเคฐเคชुเคฐा เค•े เคฌเคš्เคšो เค•ो เคชเคขाเคฏा เค•เคฐเคคे เคฅेเค‡เคธी เคตเคœเคน เคธे เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคฒोเค—ो เคธे เค…เคš्เค›े เคธंเคฌंเคง เคฌเคจा เคฒिเค เคฅेเคฎเคง्เคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เค†เคœाเคฆ เค•े เคจाเคฎ เคชเคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เค‡เคธ เค—ाँเคต เค•ा เคจाเคฎ เค†เคœाเคฆเคชूเคฐा เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคฅाเคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจ เคฐिเคชเคฌ्เคฒिเค•เคจ เคเคธोเคธिเคเคถเคจ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा 1924 เคฎें เคฌिเคธ्เคฎिเคฒ ,เคšเคŸเคฐ्เคœी ,เคšीเคจ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคธाเคจ्เคฏाเคฒ เค”เคฐ เคธเคšिเคจ्เคฆ्เคฐ เคจाเคฅ เคฌเค•्เคถी เคฆ्เคตाเคฐा เค•ी เค—เคฏी เคฅी1925 เคฎें เค•ाเค•ोเคฐी เค•ांเคก เค•े เคฌाเคฆ เค…ंเค—्เคฐेเคœो เคจे เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เค—เคคिเคตिเคงिเคฏो เคชเคฐ เค…ंเค•ुเคถ เคฒเค—ा เคฆिเคฏा เคฅाเค‡เคธ เค•ाเคฃ्เคก เคฎें เคฐाเคฎเคช्เคฐเคธाเคฆ เคฌिเคธ्เคฎिเคฒ , เค…เคถเคซाเค•เค‰เคฒ्เคฒा เค–ाเคจ , เค ाเค•ुเคฐ เคฐोเคถเคจ เคธिंเคน เค”เคฐ เคฐाเคœेเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคฒाเคนिเฅœी เค•ो เคซांเคธी เค•ी เคธเคœा เคนो เค—เคฏी เคฅी เค‡เคธ เค•ाเคฃ्เคก เคธे เคšंเคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœाเคฆ ,เค•ेเคถเคต เคšเค•्เคฐเคตเคคी เค”เคฐ เคฎुเคฐाเคฐी เคถเคฐ्เคฎा เคฌเคš เค•เคฐ เคจिเค•เคฒ เค—เคฏेเคšंเคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœाเคฆ เคจे เคฌाเคฆ เคฎें เค•ुเค› เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐीเคฏो เค•ी เคฎเคฆเคฆ เคธे เคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจ เคฐिเคชเคฌ्เคฒिเค•เคจ เคเคธोเคธिเคเคถเคจ เค•ो เคซिเคฐ เคชुเคจเคฐ्เค—เค िเคค เค•िเคฏाเคšเคจ्เคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœाเคฆ , เคญเค—เคตเคคी เคšเคฐเคฃ เคตोเคนเคฐा เค•ा เคจिเค•เคŸ เคธเคนเคฏोเค—ी เคฅा เคœिเคจ्เคนोंเคจे 1928 เคฎें เคญเค—เคค เคธिंเคน ,เคฐाเคœเค—ुเคฐु เค”เคฐ เคธुเค–เคฆेเคต เค•ी เคฎเคฆเคฆ เคธे เคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจ เคฐिเคชเคฌ्เคฒिเค•เคจ เคเคธोเคธिเคเคถเคจ เค•ो เคนिเคจ्เคฆुเคธ्เคคाเคจ เคธोเคถเคฒिเคธ्เคŸ เคฐिเคชเคฌ्เคฒिเค•เคจ เคเคธोเคธिเคเคถเคจ เคฎें เคฌเคฆเคฒ เคฆिเคฏाเคเคšเฅฆเคเคธเฅฆเค†เคฐเฅฆเคเฅฆ เคฆ्เคตाเคฐा เค•िเคฏे เค—เคฏे เคธाเคฃ्เคกเคฐ्เคธ-เคตเคง เค”เคฐ เคฆिเคฒ्เคฒी เคเคธेเคฎ्เคฌเคฒी เคฌเคฎ เค•ाเคฃ्เคก เคฎें เคซाँเคธी เค•ी เคธเคœा เคชाเคฏे เคคीเคจ เค…เคญिเคฏुเค•्เคคों- เคญเค—เคค เคธिंเคน, เคฐाเคœเค—ुเคฐु เคต เคธुเค–เคฆेเคต เคจे เค…เคชीเคฒ เค•เคฐเคจे เคธे เคธाเคซ เคฎเคจा เค•เคฐ เคนी เคฆिเคฏा เคฅा। เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœ़ाเคฆ เคจे เคฎृเคค्เคฏु เคฆเคฃ्เคก เคชाเคฏे เคคीเคจों เคช्เคฐเคฎुเค– เค•्เคฐाเคจ्เคคिเค•ाเคฐिเคฏों เค•ी เคธเคœा เค•เคฎ เค•เคฐाเคจे เค•ा เค•ाเคซी เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा। เคตे เค‰เคค्เคคเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•ी เคนเคฐเคฆोเคˆ เคœेเคฒ เคฎें เคœाเค•เคฐ เค—เคฃेเคถเคถंเค•เคฐ เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅी เคธे เคฎिเคฒे। เคตिเคฆ्เคฏाเคฐ्เคฅी เคธे เคชเคฐाเคฎเคฐ्เคถ เค•เคฐ เคตे เค‡เคฒाเคนाเคฌाเคฆ เค—เคฏे เค”เคฐ เคœเคตाเคนเคฐเคฒाเคฒ เคจेเคนเคฐू เคธे เค‰เคจเค•े เคจिเคตाเคธ เค†เคจเคจ्เคฆ เคญเคตเคจ เคฎें เคญेंเคŸ เค•ी। เค†เคœाเคฆ เคจे เคชเคฃ्เคกिเคค เคจेเคนเคฐू เคธे เคฏเคน เค†เค—्เคฐเคน เค•िเคฏा เค•ि เคตे เค—ांเคงी เคœी เคชเคฐ เคฒॉเคฐ्เคก เค‡เคฐเคตिเคจ เคธे เค‡เคจ เคคीเคจों เค•ी เคซाँเคธी เค•ो เค‰เคฎ्เคฐ- เค•ैเคฆ เคฎें เคฌเคฆเคฒเคตाเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคœोเคฐ เคกाเคฒें। เคจेเคนเคฐू เคœी เคจे เคœเคฌ เค†เคœाเคฆ เค•ी เคฌाเคค เคจเคนीं เคฎाเคจी เคคो เค†เคœाเคฆ เคจे เค‰เคจเคธे เค•ाเคซी เคฆेเคฐ เคคเค• เคฌเคนเคธ เคญी เค•ी। เค‡เคธ เคชเคฐ เคจेเคนเคฐू เคœी เคจे เค•्เคฐोเคงिเคค เคนोเค•เคฐ เค†เคœाเคฆ เค•ो เคคเคค्เค•ाเคฒ เคตเคนाँ เคธे เคšเคฒे เคœाเคจे เค•ो เค•เคนा เคคो เคตे เค…เคชเคจे เคคเค•िเคฏाเค•เคฒाเคฎ 'เคธ्เคธाเคฒा' เค•े เคธाเคฅ เคญुเคจเคญुเคจाเคคे เคนुเค เคก्เคฐाเค‡ँเค— เคฐूเคฎ เคธे เคฌाเคนเคฐ เค†เคฏे เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคธाเค‡เค•िเคฒ เคชเคฐ เคฌैเค เค•เคฐ เค…เคฒ्เคซ्เคฐेเคก เคชाเคฐ्เค• เค•ी เค“เคฐ เคšเคฒे เค—เคฏे। เค…เคฒ्เคซ्เคฐेเคก เคชाเคฐ्เค• เคฎें เค…เคชเคจे เคเค• เคฎिเคค्เคฐ เคธुเค–เคฆेเคต เคฐाเคœ เคธे เคฎเคจ्เคค्เคฐเคฃा เค•เคฐ เคนी เคฐเคนे เคฅे เคคเคญी เคธीเฅฆเค†เคˆเฅฆเคกीเฅฆ เค•ा เคเคธเฅฆเคเคธเฅฆเคชीเฅฆ เคจॉเคŸ เคฌाเคฌเคฐ เคœीเคช เคธे เคตเคนाँ เค† เคชเคนुँเคšा। เค‰เคธเค•े เคชीเค›े-เคชीเค›े เคญाเคฐी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เค•เคฐ्เคจเคฒเค—ंเคœ เคฅाเคจे เคธे เคชुเคฒिเคธ เคญी เค† เค—เคฏी। เคฆोเคจों เค“เคฐ เคธे เคนुเคˆ เคญเคฏंเค•เคฐ เค—ोเคฒीเคฌाเคฐी เคฎें เค†เคœाเคฆ เค•ो เคตीเคฐเค—เคคि เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเคˆ। เคฏเคน เคฆुเค–เคฆ เค˜เคŸเคจा 27 เคซ़เคฐเคตเคฐी 1931 เค•े เคฆिเคจ เค˜เคŸिเคค เคนुเคˆ เค”เคฐ เคนเคฎेเคถा เค•े เคฒिเคฏे เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคฆเคฐ्เคœ เคนो เค—เคฏी। เคชुเคฒिเคธ เคจे เคฌिเคจा เค•िเคธी เค•ो เค‡เคธเค•ी เคธूเคšเคจा เคฆिเคฏे เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœ़ाเคฆ เค•ा เค…เคจ्เคคिเคฎ เคธंเคธ्เค•ाเคฐ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคฅा।
เคšंเคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœ़ाเคฆ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•े เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เคฅे। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธाเคนเคธ เค•ी เคจเคˆ เค•เคนाเคจी เคฒिเค–ी। เค‰เคจเค•े เคฌเคฒिเคฆाเคจ เคธे เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•े เคฒिเค เคœाเคฐी เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค”เคฐ เคคेเคœ़ เคนो เค—เคฏा เคฅा। เคนเคœ़ाเคฐों เคฏुเคตเค• เคธ्‍เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฎें เค•ूเคฆ เคชเคก़े เคฅे। เค†เคœ़ाเคฆ เค•े เคถเคนीเคฆ เคนोเคจे เค•े เคธोเคฒเคน เคตเคฐ्เคทों เค•े เคฌाเคฆ 15 เค…เค—เคธ्เคค เคธเคจ 1947 เค•ो เคญाเคฐเคค เค•ी เค†เคœ़ाเคฆी เค•ा เค‰เคจเค•ा เคธเคชเคจा เคชूเคฐा เคนुเค† เคฅा। เคเค• เคฎเคนाเคจ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธेเคจाเคจी เค•े เคฐूเคช เคฎें เค†เฅ›ाเคฆ เค•ो เคนเคฎेเคถा เคฏाเคฆ เค•िเคฏा เคœाเคฏेเค—ा। เคฆेเคถ เค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•े เคฒिเค เค…เคชเคจा เคœीเคตเคจ เค…เคฐ्เคชเคฃ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคฏुเคตเค•ों เคฎें เคšंเคฆ्เคฐเคถेเค–เคฐ เค†เคœाเคฆ เค•ा เคจाเคฎ เคธเคฆा เค…เคฎเคฐ เคฐเคนेเค—ा।

Mahatma Gandhi


เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคœी เค•ा เคœเคจ्เคฎ 2 เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ 1969 เคฎें เค—ुเคœเคฐाเคค เค•े เคชोเคฐเคฌंเคฆเคฐ เคจाเคฎเค• เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เคนुเค† เคฅा। เคฌाเคชू เคœी เค•े เคชिเคคा เคถ्เคฐी เค•เคฐเคฎเคšंเคฆ เค—ांเคงी เคชोเคฐเคฌंเคฆเคฐ เค•े ‘เคฆीเคตाเคจ’ เคฅे เค”เคฐ เคฎाเคคा เค•ा เคจाเคฎ เคชुเคคเคฒीเคฌाเคˆ เคฅा। เค‰เคจเค•ी เคฎाเคคा เคญเค•्เคคि เค†เคฆि เคชเคฐ เคœ्เคฏाเคฆा เคœोเคฐ เคฆेเคคी เคฅी เคœिเคธเค•ा เคช्เคฐเคญाเคต เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•े เคœीเคตเคจ เคชเคฐ เคญी เคชเคก़ा।
เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฒ เคตिเคตाเคน เค•ा เคช्เคฐเคšเคฒเคจ เคฅा เคœिเคธ เค•ाเคฐเคฃ เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค•ा 13 เคตเคฐ्เคท เค•ी เค…เคฒ्เคช เค†เคฏु เคฎें เคนी เคธเคจ 1883 เคฎें เค•เคธ्เคคूเคฐเคฌा เคฎाเค–เคจเคœी เคธे เคตिเคตाเคน เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เค•เคธ्เคคूเคฐเคฌा เค•ो เคฒोเค— เคช्เคฏाเคฐ เคธे เคฌा เคญी เค•เคนเคคे เคฅे।
เค—ांเคงी เคœी เค•ी เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญिเค• เคถिเค•्เคทा เคชोเคฐเคฌंเคฆเคฐ เค”เคฐ เคฐाเคœเค•ोเคŸ เคธे เคนुเคˆ। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญाเคตเคจเค—เคฐ เค•े เคธाเคฎเคฒเคฆाเคธ เค•ॉเคฒेเคœ เคฎें เคฆाเค–िเคฒा เคฒिเคฏा เคฅा เค”เคฐ เคฏเคนां เคธे เคกिเค—्เคฐी เคช्เคฐाเคช्เคค เค•ी। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคตเคน เค…เคชเคจे 19เคตें เคœเคจ्เคฎเคฆिเคจ เคธे เค•เคฐीเคฌ เคเค• เคฎाเคน เคชเคนเคฒे เคนी 4 เคธिเคคเคฎ्เคฌเคฐ 1888 เค•ो เค—ांเคงी เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธिเคŸी เค•ॉเคฒेเคœ เคฒเคจ्เคฆเคจ เคฎें เค•ाเคจूเคจ เค•ी เคชเคข़ाเคˆ เค•เคฐเคจे เค”เคฐ เคฌैเคฐिเคธ्เคŸเคฐ เคฌเคจเคจे เค•े เคฒिเค เค‡ंเค—्เคฒैंเคก เคšเคฒे เค—เคฏे। เค‡ंเค—्เคฒैंเคก เคธे เคญाเคฐเคค เคฒौเคŸเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคตเค•ाเคฒเคค เค•ी เคช्เคฐैเค•्เคŸिเคถ เค•เคฐเคจा เค†เคฐเคฎ्เคญ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคฒेเค•िเคจ เค‰เคธเคฎें เคธเคซเคฒ เคจเคนीं เคนुเค। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนे เคธเคจ 1893 เคฎें เคฆเค•्เคทिเคฃ เค…เคซ्เคฐीเค•ा เค•ी เคเค• เค•ंเคชเคจी เคฎें เค•ाเคจूเคจी เคธเคฒाเคนเค•ाเคฐ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•ाเคฎ เคฎिเคฒा เคœिเคธे เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธ्เคตीเค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐ เคฒिเคฏा। เค‰เคธ เคตเค•्เคค เค…เคซ्เคฐीเค•ा เคฎें เคฌเคนुเคค เคœ्เคฏाเคฆा เคจเคธ्เคฒเคตाเคฆ เคนो เคฐเคนा เคฅा เคœिเคธเค•ा เคธाเคฎเคจा เค—ांเคงी เคœी เค•ो เคญी เค•เคฐเคจा เคชเคก़ा เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคชाเคธ เคช्เคฐเคฅเคฎ เคถ्เคฐेเคฃी เค•ोเคš เค•ा เคŸिเค•เคŸ เคนोเคจे เค•े เคตाเคฌเคœूเคฆ เคคीเคธเคฐी เคถ्เคฐेเคฃी เค•े เค•ोเคš เคฎें เคญी เคจเคนीं เคœाเคจे เคฆिเคฏा เค”เคฐ เคŸ्เคฐेเคจ เคธे เคงเค•्เค•ा เคฎाเคฐเค•เคฐ เคฌाเคนเคฐ เคซेंเค• เคฆिเคฏा เค—เคฏा। เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคœी เคจे เคนोเคจे เคตाเคฒे เค…เคจ्เคฏाเคฏ เค•े เค–िเคฒाเคซ ‘เค…เคตเคœ्เคžा เค†ंเคฆोเคฒเคจ’ เคšเคฒाเคฏा เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เคชूเคฐ्เคฃ เคนोเคจे เค•े เค‰เคชเคฐांเคค 1915 เคฎें เคญाเคฐเคค เคฒौเคŸ เค†เคฏे। เคฌिเคนाเคฐ เค•े เคšเคฎ्เคชाเคฐเคฃ เค”เคฐ เค—ुเคœเคฐाเคค เค•े เค–ेเฅœा เคฎें เคนुเค เค†ंเคฆोเคฒเคจों เคจे เค—ाँเคงी เค•ो เคญाเคฐเคค เคฎें เคชเคนเคฒी เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคธเคซเคฒเคคा เคฆिเคฒाเคˆ। เคšंเคชाเคฐเคฃ เคฎें เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เฅ›เคฎींเคฆाเคฐ เค•िเคธाเคจों เค•ो เค–ाเคฆ्เคฏ เคซเคธเคฒों เค•ी เคฌเคœाเค เคจीเคฒ เค•ी เค–ेเคคी เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐเคคे เคฅे เค”เคฐ เคธเคธ्เคคे เคฎूเคฒ्เคฏ เคชเคฐ เคซเคธเคฒ เค–เคฐीเคฆเคคे เคฅे เคœिเคธเคธे เค•िเคธाเคจों เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคฌเคฆเคคเคฐ เคนोเคคी เคœा เคฐเคนी เคฅी।  เค‡เคธ เค•ाเคฐเคฃ เคตे เค…เคค्เคฏเคงिเค• เค—เคฐीเคฌी เคธे เค˜िเคฐ เค—เค। เคเค• เคตिเคจाเคถเค•ाเคฐी เค…เค•ाเคฒ เค•े เคฌाเคฆ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฆเคฎเคจเค•ाเคฐी เค•เคฐ เคฒเค—ा เคฆिเค เคœिเคจเค•ा เคฌोเค เคฆिเคจ เคช्เคฐเคคिเคฆिเคจ เคฌเคขเคคा เคนी เค—เคฏा। เค•ुเคฒ เคฎिเคฒाเค•เคฐ  เคธ्เคฅिเคคि เคฌเคนुเคค เคจिเคฐाเคถाเคœเคจเค• เคฅी। เค—ांเคงीเคœी เคจे เค—ांเคงी เคœी เคจे เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค•े เค–िเคฒाเคซ़ เคตिเคฐोเคง เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจ เค”เคฐ เคนเคก़เคคाเคฒों เค•ा เคจेเคคृเคค्เคต เค•िเคฏा เคœिเคธเค•े เคฌाเคฆ เค—เคฐीเคฌ เค”เคฐ เค•िเคธाเคจों เค•ी เคฎांเค—ों เค•ो เคฎाเคจा เค—เคฏा।เคธเคจ 1918 เคฎें เค—ुเคœเคฐाเคค เคธ्เคฅिเคค เค–ेเคก़ा เคฌाเฅ เค”เคฐ เคธूเค–े เค•ी เคšเคชेเคŸ เคฎें เค† เค—เคฏा เคฅा เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เค•िเคธाเคจ เค”เคฐ เค—เคฐीเคฌों เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคฌเคฆ्เคคเคฐ เคนो เค—เคฏी เค”เคฐ เคฒोเค— เค•เคฐ เคฎाเฅžी เค•ी เคฎांเค— เค•เคฐเคจे เคฒเค—े। เค–ेเฅœा เคฎें เค—ाँเคงी เคœी เค•े เคฎाเคฐ्เค—เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฎें เคธเคฐเคฆाเคฐ เคชเคŸेเคฒ เคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เคธाเคฅ เค‡เคธ เคธเคฎเคธ्เคฏा เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เคตिเคฎเคฐ्เคถ เค•े เคฒिเค เค•िเคธाเคจों เค•ा เคจेเคคृเคค्เคต เค•िเคฏा। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เคฐाเคœเคธ्เคต เคธंเค—्เคฐเคนเคฃ เคธे เคฎुเค•्เคคि เคฆेเค•เคฐ เคธเคญी เค•ैเคฆिเคฏों เค•ो เคฐिเคนा เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคšंเคชाเคฐเคฃ เค”เคฐ เค–ेเฅœा เค•े เคฌाเคฆ เค—ांเคงी เค•ी เค–्เคฏाเคคि เคฆेเคถ เคญเคฐ เคฎें เคซैเคฒ เค—เคˆ เค”เคฐ เคตเคน เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เค•े เคเค• เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคจेเคคा เคฌเคจเค•เคฐ เค‰เคญเคฐे। เค—ाँเคงी เคœी เค•ा เคฎाเคจเคจा เคฅा เค•ी เคญाเคฐเคค เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคนुเค•ुเคฎเคค เคญाเคฐเคคिเคฏों เค•े เคธเคนเคฏोเค— เคธे เคนी เคธंเคญเคต เคนो เคชाเคˆ เคฅी เค”เคฐ เค…เค—เคฐ เคนเคฎ เคธเคฌ เคฎिเคฒเค•เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เค–िเคฒाเคซ เคนเคฐ เคฌाเคค เคชเคฐ เค…เคธเคนเคฏोเค— เค•เคฐें เคคो เค†เคœाเคฆी เคธंเคญเคต เคนै। เค—ाँเคงी เคœी เค•ी เคฌเคขเคคी เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏเคคा เคจे เค‰เคจ्เคนें เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•ा เคธเคฌเคธे เคฌเฅœा เคจेเคคा เคฌเคจा เคฆिเคฏा เคฅा เค”เคฐ เค…เคฌ เคตเคน เค‡เคธ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฅे เค•ि เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เค…เคธเคนเคฏोเค—, เค…เคนिंเคธा เคคเคฅा เคถांเคคिเคชूเคฐ्เคฃ เคช्เคฐเคคिเค•ाเคฐ เคœैเคธे เค…เคธ्เคค्เคฐों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐ เคธเค•ें। เค‡เคธी เคฌीเคš เคœเคฒिเคฏाเคตांเคฒा เคจเคฐเคธंเคนाเคฐ เคจे เคฆेเคถ เค•ो เคญाเคฐी เค†เค˜ाเคค เคชเคนुंเคšाเคฏा เคœिเคธเคธे เคœเคจเคคा เคฎें เค•्เคฐोเคง เค”เคฐ เคนिंเคธा เค•ी เคœ्เคตाเคฒा เคญเคก़เค• เค‰เค ी เคฅी। เค—ांเคงी เคœी เคจे เคธ्เคตเคฆेเคถी เคจीเคคि เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เค•िเคฏा เคœिเคธเคฎें เคตिเคฆेเคถी เคตเคธ्เคคुเค“ं เคตिเคถेเคทเค•เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคตเคธ्เคคुเค“ं เค•ा เคฌเคนिเคท्เค•ाเคฐ เค•เคฐเคจा เคฅा। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคฅा เค•ि เคธเคญी เคญाเคฐเคคीเคฏ เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคฆ्เคตाเคฐा เคฌเคจाเค เคตเคธ्เคค्เคฐों เค•ी เค…เคชेเค•्เคทा เคนเคฎाเคฐे เค…เคชเคจे เคฒोเค—ों เคฆ्เคตाเคฐा เคนाเคฅ เคธे เคฌเคจाเคˆ เค—เคˆ เค–ाเคฆी เคชเคนเคจें। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคชुเคฐूเคทों เค”เคฐ เคฎเคนिเคฒाเค“ं เค•ो เคช्เคฐเคคिเคฆिเคจ เคธूเคค เค•ाเคคเคจे เค•े เคฒिเค เค•เคนा। เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ाँเคงी เคจे เคฌ्เคฐिเคŸेเคจ เค•ी เคถैเค•्เคทिเค• เคธंเคธ्เคฅाเค“ं เค”เคฐ เค…เคฆाเคฒเคคों เค•ा เคฌเคนिเคท्เค•ाเคฐ, เคธเคฐเค•ाเคฐी เคจौเค•เคฐिเคฏों เค•ो เค›ोเคก़เคจे เคคเคฅा เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคธเคฐเค•ाเคฐ เคธे เคฎिเคฒे เคคเคฎเค—ों เค”เคฐ เคธเคฎ्เคฎाเคจ เค•ो เคตाเคชเคธ เคฒौเคŸाเคจे เค•ा เคญी เค…เคจुเคฐोเคง เค•िเคฏा। เค…เคธเคนเคฏोเค— เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เค•ो เค…เคชाเคฐ เคธเคซเคฒเคคा เคฎिเคฒ เคฐเคนी เคฅी เคœिเคธเคธे เคธเคฎाเคœ เค•े เคธเคญी เคตเคฐ्เค—ों เคฎें เคœोเคถ เค”เคฐ เคญाเค—ीเคฆाเคฐी เคฌเคข เค—เคˆ เคฒेเค•िเคจ เคซเคฐเคตเคฐी 1922 เคฎें เค‡เคธเค•ा เค…ंเคค เคšौเคฐी-เคšौเคฐा เค•ांเคก เค•े เคธाเคฅ เคนो เค—เคฏा। เค‡เคธ เคนिंเคธเค• เค˜เคŸเคจा เค•े เคฌाเคฆ เค—ांเคงी เคœी เคจे เค…เคธเคนเคฏोเค— เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ो เคตाเคชเคธ เคฒे เคฒिเคฏा। เค‰เคจ्เคนें เค—िเคฐเคซ्เคคाเคฐ เค•เคฐ เคฐाเคœเคฆ्เคฐोเคน เค•ा เคฎुเค•เคฆเคฎा เคšเคฒाเคฏा เค—เคฏा เคœिเคธเคฎें เค‰เคจ्เคนें เค›เคน เคธाเคฒ เค•ैเคฆ เค•ी เคธเคœा เคธुเคจाเคˆ เค—เคฏी। เฅ™เคฐाเคฌ เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เค•े เคšเคฒเคคे เค‰เคจ्เคนें เคซเคฐเคตเคฐी 1924 เคฎें เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฐिเคนा เค•เคฐ เคฆिเคฏा।
เค‡เคธเค•े เคชเคถ्เคšाเคค เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ 1928 เค•े เค•เคฒเค•เคค्เคคा เค…เคงिเคตेเคถเคจ เคฎें เค—ांเคงी เคœी เคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคนुเค•ुเคฎเคค เค•ो เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธाเคฎ्เคฐाเคœ्เคฏ เค•ो เคธเคค्เคคा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•เคนा เค”เคฐ เคเคธा เคจ เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคฆेเคถ เค•ी เค†เคœाเคฆी เค•े เคฒिเค เค…เคธเคนเคฏोเค— เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคคैเคฏाเคฐ เคฐเคนเคจे เค•े เคฒिเค เคญी เค•เคนा। เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคฆ्เคตाเคฐा เค•ोเคˆ เคœเคตाเคฌ เคจเคนीं เคฎिเคฒเคจे เคชเคฐ 31 เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ 1929 เค•ो เคฒाเคนौเคฐ เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ा เคंเคกा เคซเคนเคฐाเคฏा เค—เคฏा เค”เคฐ เค•ांเค—्เคฐेเคธ เคจे 26 เคœเคจเคตเคฐी 1930 เค•ा เคฆिเคจ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคฆिเคตเคธ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฎเคจाเคฏा।
เค‡เคธเค•े เคชเคถ्เคšाเคค เค—ांเคงी เคœी เคจे เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคจเคฎเค• เคชเคฐ เค•เคฐ เคฒเค—ाเค เคœाเคจे เค•े เคตिเคฐोเคง เคฎें เคจเคฎเค• เคธเคค्เคฏाเค—्เคฐเคน เคšเคฒाเคฏा เคœिเคธเค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เค‰เคจ्เคนोंเคจे 12 เคฎाเคฐ्เคš เคธे 6 เค…เคช्เคฐेเคฒ เคคเค• เค…เคนเคฎเคฆाเคฌाเคฆ เคธे เคฆांเคกी, เค—ुเคœเคฐाเคค, เคคเค• เคฒเค—เคญเค— 388 เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เค•ी เคฏाเคค्เคฐा เค•ी। เค‡เคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธ्เคตเคฏं เคจเคฎเค• เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เค•เคฐเคจा เคฅा। เค‡เคธ เคฏाเคค्เคฐा เคฎें เคนเคœाเคฐों เค•ी เคธंเค–्‍เคฏा เคฎें เคญाเคฐเคคीเคฏों เคจे เคญाเค— เคฒिเคฏा เค”เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ो เคตिเคšเคฒिเคค เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคซเคฒ เคฐเคนे। เค‡เคธ เคฆौเคฐाเคจ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฒเค—เคญเค— 60 เคนเฅ›ाเคฐ เคธे เค…เคงिเค• เคฒोเค—ों เค•ो เค—िเคฐเคซ्เคคाเคฐ เค•เคฐ เคœेเคฒ เคญेเคœा।
เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคตिเคถ्เคต เคฏुเคฆ्เคง เค•े เค†เคฐंเคญ เคฎें เค—ांเคงी เคœी เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•ो ‘เค…เคนिंเคธाเคค्เคฎเค• เคจैเคคिเค• เคธเคนเคฏोเค—’ เคฆेเคจे เค•े เคชเค•्เคทเคงเคฐ เคฅे เคชเคฐเคจ्เคคु เค•ांเค—्เคฐेเคธ เค•े เคฌเคนुเคค เคธे เคจेเคคा เค‡เคธ เคฌाเคค เคธे เคจाเค–ुเคถ เคฅे เค•ि เคœเคจเคคा เค•े เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคฏों เค•े เคชเคฐाเคฎเคฐ्เคถ เคฒिเค เคฌिเคจा เคนी เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฆेเคถ เค•ो เคฏुเคฆ्เคง เคฎें เคोंเค• เคฆिเคฏा เคฅा। เค—ांเคงी เคจे เค˜ोเคทเคฃा เค•ी เค•ि เคเค• เคคเคฐเคซ เคญाเคฐเคค เค•ो เค†เคœाเคฆी เคฆेเคจे เคธे เค‡ंเค•ाเคฐ เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคฅा เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐी  เคคเคฐเคซ เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคถเค•्เคคिเคฏों เค•ी เคœीเคค เค•े เคฒिเค เคญाเคฐเคค เค•ो เคฏुเคฆ्เคง เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคฅा। เคœैเคธे-เคœैเคธे เคฏुเคฆ्เคง เคฌเคขเคคा เค—เคฏा เค—ांเคงी เคœी เค”เคฐ เค•ांเค—्เคฐेเคธ เคจे ‘เคญाเคฐเคค เค›ोเคก़ो” เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เค•ी เคฎांเค— เค•ो เคคीเคต्เคฐ เค•เคฐ เคฆिเคฏा। ‘เคญाเคฐเคค เค›ोเคก़ो’ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เค•े เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•ा เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เคถเค•्เคคिเคถाเคฒी เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฌเคจ เค—เคฏा เคœिเคธเคฎें เคต्เคฏाเคชเค• เคนिंเคธा เค”เคฐ เค—िเคฐเคซ्เคคाเคฐी เคนुเคˆ। เค‡เคธ เคธंเค˜เคฐ्เคท เคฎें เคนเคœाเคฐों เค•ी เคธंเค–्‍เคฏा เคฎें เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธेเคจाเคจी เคฏा เคคो เคฎाเคฐे เค—เค เคฏा เค˜ाเคฏเคฒ เคนो เค—เค เค”เคฐ เคนเคœाเคฐों เค—िเคฐเคซ्เคคाเคฐ เคญी เค•เคฐ เคฒिเค เค—เค। เค—ांเคงी เคœी เคจे เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคฅा เค•ि เคตเคน เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคฏुเคฆ्เคง เคช्เคฐเคฏाเคธों เค•ो เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคคเคฌ เคคเค• เคจเคนीं เคฆेंเค—े เคœเคฌ เคคเค• เคญाเคฐเคค เค•ो เคคเคค्‍เค•ाเคฒ เค†เคœाเคฆी เคจ เคฆे เคฆी เคœाเค। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฏเคน เคญी เค•เคน เคฆिเคฏा เคฅा เค•ि เคต्เคฏเค•्เคคिเค—เคค เคนिंเคธा เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคฏเคน เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เคฌเคจ्เคฆ เคจเคนीं เคนोเค—ा। เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคตिเคถ्เคต เคฏुเคฆ्เคง เค•े เคธเคฎाเคช्เคค เคนोเคคे-เคนोเคคे เคฌ्เคฐिเคŸिเคถ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคฆेเคถ เค•ो เค†เฅ›ाเคฆ เค•เคฐเคจे เค•ा เคธंเค•ेเคค เคฆे เคฆिเคฏा เคฅा। เคญाเคฐเคค เค•ी เค†เคœाเคฆी เค•े เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจ เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ, เคœिเคจ्เคจा เค•े เคจेเคคृเคค्เคต เคฎें เคเค• ‘เค…เคฒเค— เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจ เคฌाเคนुเคฒ्เคฏ เคฆेเคถ’ (เคชाเค•िเคธ्เคคाเคจ) เค•ी เคญी เคฎांเค— เคคीเคต्เคฐ เคนो เค—เคฏी เคฅी เค”เคฐ 40 เค•े เคฆเคถเค• เคฎें เค‡เคจ เคคाเค•เคคों เคจे เคเค• เค…เคฒเค— เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ  ‘เคชाเค•िเคธ्เคคाเคจ’ เค•ी เคฎांเค— เค•ो เคตाเคธ्เคคเคตिเค•เคคा เคฎें เคฌเคฆเคฒ เคฆिเคฏा เคฅा। เค—ाँเคงी เคœी เคฆेเคถ เค•ा เคฌंเคŸเคตाเคฐा เคจเคนीं เคšाเคนเคคे เคฅे เค•्เคฏोंเค•ि เคฏเคน เค‰เคจเค•े เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคเค•เคคा เค•े เคธिเคฆ्เคงांเคค เคธे เคฌिเคฒเค•ुเคฒ เค…เคฒเค— เคฅा เคชเคฐ เคเคธा เคนो เคจ เคชाเคฏा เค”เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เคฆेเคถ เค•ो เคฆो เคŸुเค•เฅœों เคญाเคฐเคค เค”เคฐ เคชाเค•िเคธ्เคคाเคจ เคฎें เคตिเคญाเคœिเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा।
เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी 30 เคœเคจเคตเคฐी 1948 เค•ो เคฆिเคฒ्เคฒी เค•े ‘เคฌिเคฐเคฒा เคนाเค‰เคธ’ เคฎें เคถाเคฎ เคเค• เคธเคญा เค•ो เคธเคฎ्เคฌोเคงिเคค เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे เคคเคญी เคจाเคฅूเคฐाเคฎ เค—ोเคกเคธे เคจे เค‰เคจเค•े เคธीเคจे เคฎें 3 เค—ोเคฒिเคฏां เคฆाเค— เคฆी เคœिเคธเคธे เค‰เคจเค•ी เคธเคฎเคฏ เค•เคฐीเคฌ 5.17 เคชเคฐ เคฎृเคค्เคฏु เคนो เค—เคฏी। เคเคธा เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै เค•ि เคœเคฌ เคฌाเคชू เคœी เค…ंเคคिเคฎ เคธांเคธ เคฒे เคฐเคนे เคฅे เคคो เค‰เคจเค•े เคฎुंเคน เคธे เค…ंเคคिเคฎ เคถเคฌ्เคฆ ’เคนे เคฐाเคฎ’ เคจเค•เคฒा เคฅा। เคจाเคฅूเคฐाเคฎ เค—ोเคกเคธे เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคธเคนเคฏोเค—ी เคชเคฐ เคฎुเค•เคฆเคฎा เคšเคฒाเคฏा เค—เคฏा เค”เคฐ 1949 เคฎें เค‰เคจ्เคนे เคฎौเคค เค•ी เคธเคœा เคธुเคจाเคˆ เค—เคฏी। เคฎเคนाเคค्‍เคฎा เค—ांเคงी เค•ी เคธเคฎाเคงि เคฆिเคฒ्เคฒी เค•े เคฐाเคœเค˜ाเคŸ เคฎें เคนै।
เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เค…เคชเคจे เค…เคคुเคฒ्เคฏ เคฏोเค—เคฆाเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคœ्เคฏाเคฆाเคคเคฐ “เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชिเคคा เค”เคฐ เคฌाเคชू” เค•े เคจाเคฎ เคธे เคœाเคจे เคœाเคคे เคนै। เคตे เคเค• เคเคธे เคฎเคนाเคชुเคฐुเคท เคฅे เคœो เค…เคนिंเคธा เค”เคฐ เคธाเคฎाเคœिเค• เคเค•เคคा เคชเคฐ เคตिเคถ्เคตाเคธ เค•เคฐเคคे เคฅे। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญाเคฐเคค เคฎें เค—्เคฐाเคฎीเคฃ เคญाเค—ो เค•े เคธाเคฎाเคœिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•े เคฒिเคฏे เค†เคตाเฅ› เค‰เค ाเคˆ เคฅी, เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญाเคฐเคคीเคฏों เค•ो เคธ्เคตเคฆेเคถी เคตเคธ्เคคुเค“ เค•े เค‰เคชเคฏोเค— เค•े เคฒिเคฏे เคช्เคฐेเคฐिเคค เค•िเคฏा เค”เคฐ เคฌเคนोเคค เคธे เคธाเคฎाเคœिเค• เคฎुเคฆ्เคฆों เคชเคฐ เคญी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌ्เคฐिเคŸिเคถो เค•े เค–िเคฒाเคซ เค†เคตाเฅ› เค‰เค ाเคฏी। เคตे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคธे เค…เค›ूเคค เค”เคฐ เคญेเคฆเคญाเคต เค•ी เคชเคฐंเคชเคฐा เค•ो เคจเคท्เคŸ เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคฅे।